Jón Ívar Einarsson er prófessor við Læknadeild Harvard Háskóla og einnig með meistaragráðu í lýðheilsufræði. Hann veltir því fyrir sér hvort hann eigi að bólusetja börnin sín við Covid-19.
Jón telur að margir foreldar hér á landi séu í þeim sporum að þurfa að taka ákvörðun um bólusetningu barna sinna – þar sem boðað hefur verið að ráðist skuli í bólusetningu 12-15 ára barna.
„Ég á sjálfur 13 ára dreng sem stendur til boða að fara í bólusetningu síðar í mánuðinum. Hafandi starfað sem vísindamaður á sviði læknisfræði um árabil tel ég mikilvægt að skoða þau gögn sem eru til staðar til að hjálpa mér að ræða málið við hann áður en bólusetningarnar hefjast hérlendis. Rétt er að taka fram að ég er mjög hlynntur bólusetningum almennt enda eru þær eitt mesta afrek læknavísindanna og hafa bjargað ótal mannslífum síðustu áratugi“ segir Jón og bætir við:
„Sömuleiðis hef ég verið hlynntur bólusetningu fullorðinna við Covid-19, og þá sérstaklega bólusetningu áhættuhópa. Þó virkni bóluefna til að hindra smit og mynda hjarðónæmi hafi verið ofmetin, hafa þau sannarlega komið í veg fyrir alvarleg veikindi og dauðsföll, sem skiptir auðvitað mestu máli.“
Hann segir að „bólusetningar barna á aldrinum 12-15 ára eru hins vegar afar umdeildar. Þannig mælir CDC til dæmis með þeim á meðan aðrir hópar fræðimanna eru á öndverðum meiði. WHO mælir eingöngu með bólusetningu 12-15 ára barna ef þau eru í áhættuhópum.“
Og heldur áfram:
„Þá hefur enn fremur verið umdeilt að bólusetja hópa á Vesturlöndum sem eru í lítilli hættu á meðan framlínustarfsfólk og áhættuhópar í þróunarlöndum hafa ekki lokið bólusetningu.
Óhætt er að segja að umræðan í íslenskum fjölmiðlum hafi verið nokkuð einsleit og því þótti mér mikilvægt að benda á nokkra punkta um þetta mikilvæga málefni.“
Hann segir að fyrsta grundvallarspurningin snúi að því hve mikil hætta er á að börn láti lífið ef þau sýkjast af Covid-19, og að þrjár nýlegar rannsóknir frá Bretlandi varpi ljósi á stöðuna:
„Niðurstöðurnar sýna að af þeim börnum á aldrinum 0-17 ára sem greindust með Covid-19 sýkingu lifðu 99.995% barna sýkinguna af; dánarhlutfall í öllu þýðinu var tvö dauðsföll per milljón börn – 1/500.000 – og hafa ber í huga að hlutfallið var óháð því hvort börnin voru með undirliggjandi sjúkdóma og má því ætla að dánarhlutfall hraustra barna sé enn lægra.
Jón nefnir að „innlagnir á sjúkrahús voru einnig sjaldgæfar, en meirihluti þeirra var hjá börnum með undirliggjandi sjúkdóma. Um helmingur barna sem smitast fá engin einkenni og eru langvarandi veikindi eftir sýkingu hjá börnum sjaldgæf. Þannig sýndi nýleg rannsókn að aðeins 25 af 1379 – 1.8 prósent – börnum sem veiktust af Covid-19 voru enn með einkenni 56 dögum eftir sýkingu,“ og segir að „næst er rétt að spyrja sig hvaða áhætta fylgir því að bólusetja börn við Covid-19? Í stuttu máli má segja að svarið liggi ekki enn fyrir. Líta má til rannsóknarinnar sem Pfizer framkvæmdi til að fá markaðsleyfi fyrir notkun bóluefnis hjá 12-15 ára börnum. Rannsóknin var gerð á rúmlega 2000 börnum, þar sem 1131 barn fékk bóluefnið og hin lyfleysu. Rannsóknin sýndi að skömmu eftir gjöf seinni skammts bóluefnis höfðu 18 í lyfleysuhópnum sýkst en enginn í Pfizer hópnum og jafnframt kom fram sterkt mótefnasvar í síðarnefnda hópnum.“
Jón færir í tal að „Pfizer segir niðurstöðurnar jafngilda 100 prósent virkni, sem er vissulega rétt á þeim tímapunkti, en langtímavirkni mun svo koma í ljós síðar. Rannsóknin er hins vegar alls ekki nægilega stór til að sýna fram á öryggi bóluefnisins í þessum hópi. Til þess þarf að gera rannsókn hjá að minnsta kosti 100.000 börnum. Hvers vegna? Jú, vegna þess að við þurfum að læra af því sem gerðist hjá fullorðnum. Bóluefnin voru talin vera „mjög örugg“ fyrir fullorðna eftir fyrstu rannsóknir sem voru lagðar til grundvallar til að fá markaðsleyfi. En svo komu smám saman í ljós mjög sjaldgæfar aukaverkanir eftir að bóluefnin höfðu verið gefin milljónum einstaklinga um allan heim. Þar má nefna tölur frá CDC sem sýna bráðaofnæmi – tíðni 2-5 per milljón, TTS – Thrombosis with Thrombocytopenia Syndrome -með tíðni 39 staðfest tilfelli af 13 milljón skömmtum af Janssen, Guillain-Barré Syndrome 143 staðfest tilfelli eftir Janssen og 716 staðfest tilfelli af hjartavöðvabólgu og gollurshússbólgu. Staðfest dauðsföll eftir bólusetningu eru sem betur fer sjaldgæf eða um 6490 í Bandaríkjunum, 0.0019 prósent eða 1.9 af 100.000.
Hann nefnir einnig að „þessar síðkomnu aukaverkanir sem komu í ljós eftir að markaðsleyfi var veitt leiddu svo til þess að sum lönd stöðvuðu bólusetningu ákveðinna hópa með ákveðnum tegundum bóluefna, eins og til dæmis í Danmörku, Noregi og hérlendis í tilfelli AstraZeneca bóluefnisins.“
Af þessari stuttu yfirferð Jóns er óhætt að segja að áhættan sé sem betur fer mjög lítil á báða bóga:
„Hins vegar vitum við ekki ótvírætt hvernig börn bregðast við bólusetningu við Covid-19. Tíðni hjartavöðvabólgu og gollurshússbólgu er til að mynda aldurstengd – það er að segja, algengari hjá yngri karlmönnum. Það sama á við um TTS sem er algengara hjá konum yngri en 50 ára. Því er mögulegt að tíðnin verði hærri í börnum, en það á eftir að koma í ljós. Einnig er mögulegt að aðrar sértækar sjaldgæfar aukaverkanir geti komið fram hjá börnum eftir bólusetningu.“
Á Íslandi hafa yfir 800 börn fengið staðfesta sýkingu af völdum Covid-19 og ekkert þeirra hefur þurft að leggjast inn á sjúkrahús. Tölur erlendis frá sýna mjög lága dánartíðni óháð áhættuþáttum og langvinn einkenni eftir sýkingu eru sjaldgæf:
„Það sem gerist við Covid-19 sýkingu hjá börnum er því nokkuð þekkt stærð. Hið tiltölulega nýja Delta afbrigði virðist að vísu vera meira smitandi og því gætu börn smitast hraðar af því og fleiri börn gætu því verið smituð á sama tíma. Hins vegar eru ekki komin fram sannfærandi gögn um að þetta afbrigði sé hættulegra börnum. Bólusetningar hindra ekki smit nægilega vel nú þegar Delta afbrigðið er allsráðandi og bóluefnin virðast því ekki geta gefið nægilega vernd til að mynda hjarðónæmi. Þar með hlýtur sú röksemd að bólusetning barna sé gerð til að vernda aðra eðli málsins samkvæmt að falla um sjálfa sig.“
Að mati Jóns er öryggi barna eftir bólusetningu óþekkt stærð og ekki víst að þar sé meiri ávinningur en áhætta,“ og að mínu mati er því rétt að láta börnin njóta vafans og bíða með bólusetningu þeirra hérlendis; sérstaklega hjá hraustum börnum án áhættuþátta. Skynsamlegast væri að fylgjast með þróun og gögnum erlendis frá þar sem byrjað er að bólusetja börn á aldrinum 12-15 ára og taka mið af gögnunum þegar búið er að fylgja stórum hópi barna eftir í talsverðan tíma. Þannig getum við ef til vill minnkað líkur á að sjaldgæfar aukaverkanir sem koma ekki í ljós í byrjun geti skaðað börn hérlendis, eins og gerðist í bólusetningum hjá fullorðnum. Ég hvet foreldra til að íhuga málið vel og ræða við börnin sín áður en ákvörðun er tekin. Ákvörðunina þarf fólk svo að byggja á eigin gildum og skoðunum ásamt því að meta sínar eigin aðstæður, meðal annars með tilliti til áhættuþátta.“