Eftir // Oddrúnu Láru Friðgeirsdóttur
„Mamma þín dó í nótt“. Þetta voru orðin sem ég vaknaði við þann 14. maí 2006. Þá var ég 14 ára. Eitthvað sem ég hafði lengi búist við en gat engan veginn búið mig undir var orðið að veruleika.
Alltaf býst maður við þessu á morgun, ekki í dag.
Falleg og góð og kenndi mér margt
Hún mamma var falleg og góð, rosalega fyndin og umhyggjusöm. Hún var einstæð móðir með mig og stóru systur mínar tvær. Hún kenndi mér svo margt og elskaði mig mikið. Á hverju einasta kvöldi kyssti ég hana og sagðist elska hana og hún mig, og ef ég bað um sopa af Diet Grape-inu hennar sagði hún ekki bara já. Hún sagði:
„Já, af því að það ert þú.“
Mér fannst samt alltaf Grape vont, það var bara sport að fá sopa. Mamma kenndi mér fordómaleysi og að bera virðingu fyrir mönnum og dýrum. Ef ég tjáði henni skoðun mína á einhverju þá spurði hún mig alltaf:
„Af hverju?“
Það þýddi ekki að hún efaðist um mig, heldur vildi hún að ég myndi íhuga mál mitt og færa rök fyrir skoðun minni þó svo að hún væri ekki sú sama og hennar.
Sjúkdómurinn náði yfirhöndinni
En mamma mín var geðveik. Hún glímdi við og þjáðist af geðhvarfasýki. Geðhvarfasýki fylgir oftast þunglyndi sem herjar af slíkum mætti á þann veika að erfitt er að færa það í orð. Hún tókst einnig á við kvíða.
Mamma lærði húsgagnasmíði þegar ég var yngri og starfaði sem smiður. En þegar ég var u.þ.b. 9 til 10 ára fóru veikindin að segja sífellt meira til sín, þar til hún hætti að vinna og var greind öryrki.
Á síðustu árunum var hún inn og út af geðdeild og í iðjuþjálfun. Nokkrum sinnum hafði hún reynt sjálfsvíg.
Aðfaranótt mæðradagsins 2006 náði sjúkdómurinn loksins yfirhöndinni og hún endaði sitt líf.
Hetjuleg barátta mömmu
Ég hef oft verið spurð hvort ég sé reið út í mömmu. Reið af því að hún ákvað að fara frá okkur. Og ég heyri oft fleygt fram að sjálfsvíg sé sjálfselska. Alltaf verð ég jafnhissa að heyra þetta.
Þessa nótt tók mamma ekki þá sjálfselsku, meðvituðu ákvörðun um að yfirgefa börnin sín.
„Mamma kenndi mér svo margt
og elskaði mig mikið“
Hennar veikindi, vanlíðan, hennar sjúkdómur varð þess valdandi að hún dó. Hennar mein sást ekki utan á henni og því á sumt fólk enn erfitt með að skilja hvernig það getur dregið manneskju til dauða.
Eftir að hafa alist upp með geðveiki í kringum mig og horft upp á þessi veikindi og þá rosalegu vanlíðan get ég ekki með nokkru móti séð hvernig manneskja getur talist sjálfselsk. Mamma barðist á hverjum einasta degi, virkilega barðist, við erfið veikindi og var augljóslega ekki að sýna vanmátt eða eigingirni á neinn hátt, heldur hetjulega baráttu.
Opnum umræðuna, ófeimin
Oft eru geðræn veikindi í umræðunni og þessi umræða hefur verið örlítið opnari undanfarin ár. Árið sem mamma dó, 2006, voru þau 32 sem féllu fyrir eigin hendi.
22 karlar og 10 konur.
Tíðnin hér á landi sveiflast frá 33-37 á hverju ári, 2 til 3 í hverjum mánuði.
Mér finnst samt enn langt í land með að talað sé jafn opinskátt um geðræn veikindi og um önnur, sérstaklega miðað við þann fjölda sem berst við þessi veikindi og enn fleiri aðstandendur eins og ég sem þurfa að kljást við sorgina yfir að missa einhvern sem deyr úr þessum veikindum. Enn er þetta skömmustumál hjá mörgum.
Ég vona að það breytist.