„Ég er mjög rólegur með þetta allt,“ segir Þorsteinn Már Baldvinsson, forstjóri Samherja, um upplifun sína af ásökunum og rannsókn á meintum mútum fyrirtækisins til afrískra ráðamanna og venslamanna þeirra. Héraðssaksóknara hefur verið send réttarbeiðni frá Namibíumönnum vegna málsins. Í samtali við Mannlíf segist hann jafnframt hafa undir höndum töluvert gagnamagn sem verið sé að fara yfir.
Samherji er sakaður um að hafa á árunum 2014 til 2019 greitt háttsettum stjórnmála- og embættismönnum í Namibíu rúman milljarð króna í mútur í þeim tilgangi að komast yfir eftirsóttan hrossamakrílkvóta. Fyrirtækið er sagt hafa hagnast þannig verulega á starfsemi sinni í landinu og síðan notfært sér þekkt skattaskjól til að koma hagnaðinum undan. Rannsóknin hefur hins vegar dregist á langinn vegna lokunar landamæra í COVID-faraldrinum og hefur dómari í Namibíu samþykkt að fresta því til sumarloka að fastsetja dagsetningar fyrir réttarhöldin. Svo segir aðstoðarríkissaksóknari í Namibíu, Ed Marondedze.Hann segir að unnið sé sleitulaust að rannsókninni. Marondedze hefur lýst því yfir að hann búist við handtökum á Íslandi vegna málsins en nú sitja sjö grunaðir Afríkumenn í namibísku fangelsi vegna málsins.
„Við erum með mikið undir í þessu máli, töluvert mikið gagnamagn og það er tímafrekt að fara yfir þetta allt.“
Starfsemi Samherja í Namibíu hefur í tæpan áratug farið þannig fram að allt að þrír verksmiðjutogarar hafa verið við veiðar á hrossamakríl við landið. Samherja tókst að tryggja sér tugmilljarða króna verðmæti með því að komast yfir þennan eftirsótta hrossamakrílkvóta.
Dótturfélag Samherja sem er með heimilisfesti á Kýpur hefur haldið utan um veiðar Samherja í Namibíu þar sem fyrirtækið og stjórnendur þess eru nú grunaðir um að hafa greitt mútur til að komast yfir ódýran kvóta. Auk þess er rökstuddur grunur um umfangsmikla skattasniðgöngu í gegnum Kýpur og aflandsfélög og peningaþvætti.
Namibísk yfirvöld hafa óskað eftir liðsinni alþjóðalögreglunnar Interpol við rannsóknina og hefur Ólafi Þór Haukssyni héraðssaksóknara verið send réttarbeiðni frá Namibíumönnum vegna málsins. Aðspurður um hvort þeirri réttarbeiðni fylgi ósk um framsal hafnar Ólafur því. Spurður hvort framsalsbeiðni hafi verið lögð fram segist hann hvorki geta staðfest það né hafnað því. „Ég get ekki tjáð mig um hvað kemur fram í þessari réttarbeiðni því það er rannsókn sem Namibíumennirnir eru með í sínum höndum og verða að svara fyrir.“
Ekkert samkomulag um framsal
Til þess að namibísk yfirvöld geti krafist framsals Íslendinganna sem málinu tengjast þurfa að vera gildandi um það samningar milli landanna. Aðspurður segir Ólafur þá samninga ekki til staðar. „Nei, það held ég ekki. Í öllum tilvikum þegar fram kemur beiðni um framsal þarf alltaf að vísa til einhverra heimilda. Til þess að framsal sé inni í myndinni þurfa að vera einhvers konar samningar eða skuldbindingar þarna á milli landa,“ segir Ólafur Þór.
Hann bendir á að rannsókn geti breyst og stækkað eftir því sem henni vindur fram. Hvort rannsóknin á meintum mútum Samherjamanna hafi leitt meira í ljós segist hann ekki geta svarað því, hvorki af né á. „Því miður hafa hlutir dregist á langinn og COVID-19 hefur óneitanlega sett strik í reikninginn. Við erum með mikið undir í þessu máli, töluvert mikið gagnamagn og það er tímafrekt að fara yfir þetta allt.
Hvað það er nákvæmlega get ég ekki upplýst um. Ég get ekkert annað en verið passífur þótt það sé vissulega erfitt stundum að vera í þeirri stöðu.“
Mun tjá sig fyrr en seinna
Samherji hefur gefið út að namibísk yfirvöld hafi ekki sett sig í samband við fyrirtækið í tengslum við rannsóknina eða mögulegar handtökur sem boðaðar hafa verið. Þá hefur fyrirtækið einnig bent á að ekki sé í gildi tvíhliða samkomulag milli landanna sem heimili aðgerðir Namibíumanna gagnvart íslenskum fyrirtækjum eða einstaklingum.
Í samtali við Mannlíf segist Þorsteinn Már hafa það þokkalegt en hann vilji lítið tjá sig um gang mála. Aðspurður segist hann ekkert hafa heyrt í neinum varðandi rannsókn Namibíumannanna og viðurkennir að hann viti ekkert um réttarbeiðnina sem þaðan hefur borist. Þegar hann er inntur eftir því hvort hann sé alveg rólegur gagnvart rannsókninni segir hann svo vera. „Ég er alveg rólegur, já. Ég veit ekkert um þessa réttarbeiðni og mun ekki tjá mig um það. Ég hef sem sagt ekki heyrt í neinum og hef ekki miklu við það að bæta. Ég mun tjá mig um þetta mál fyrr en seinna,“ segir Þorsteinn Már.
Málið hefur stækkað
Jóhannes Stefánsson var verkefnastjóri Samherja í Namibíu til 2016 og og ljóstraði hann upp um meint mútumál Samherja. Hann viðurkenndi sjálfur í viðtölum að hafa brotið lög fyrir hönd fyrirtæksins til að komast yfir kvóta og segir hann málið fá mikla athygli í Namibíu. „Rannsóknin gengur vel í Namibíu og málið verður bara stærra. Það er alltaf að koma meira í ljós. Málið er í fréttum svo til daglega í Namibíu,“ segir Jóhannes.
Símon T. Idipo, upplýsingafulltrúi dómsmálaráðuneytisins í Namibíu, neitaði að gefa upplýsingar um stöðu rannsóknarinnar og réttarbeiðnina sem send hefur verið íslenskum yfirvöldum. Hann benti á að rannsóknin sé ekki á borði ráðuneytisins heldur alfarið í höndum þartilgerðar spillingarstofnunar á vegum stjórnvalda.