Opið bréf til Forsætisráðherra Katrínar Jakobsdóttur
Kæra Katrín .
Kveikjan að bréfi þessu eru drög að frumvarpi þínu til laga sem hefur það að markmiði að setja heildarlög um sanngirnisbætur til handa einstaklingum sem orðið hafa fyrir varanlegum skaða vegna illrar meðferðar eða ofbeldis sem þeir hafa orðið fyrir vegna athafna eða athafnaleysis opinberra aðila. Ég skrifa þér fyrir hönd lítillar stúlku sem hefur ekki þroska né getu til að tjá sig. Hún var vistuð frá unga aldri fyrst á Elliðahvammi síðan á Silungapolli þessu næst á Reykjahlíð, Hlaðgerðarkoti og svo á einkaheimili. Þegar aldurinn tók að færast yfir hana gerði hún sér grein fyrir að þessar uppeldisaðstæður voru ákaflega óvenjulegar svo ekki sé meira sagt. Hún var nauðungavistuð á barnaheimilum og fósturheimilum án þess að fá að hitta fjölskyldu sína. Jú, heimsóknir voru leyfðar en þessir staðir voru fyrir utan bæinn og fátæk móðir hennar var bíllaus. Aðferð hennar til lifa af þessar vistanir var sú sama og annarra fanga, að láta sig dreyma um daginn sem hún losnaði úr vistinni.
Það yrði of langt mál að fara hér út í þá meðferð sem hún og önnur börn sem vistuðust á þessum stöðum hlutu. Meðferð sem markaðist af þvingunum, frelsissviptingu, stundum kynferðisofbeldi, andlegu ofbeldi og einelti. Sýndareftirlitið sem átti sér stað af hálfu opinberra yfirvalda fólst í heimsóknum og viðtölum við yfirmenn þessara stofnana. Við vorum aldrei spurð. Mannréttindi þeirra voru fótum troðin. Genfarsáttmálinn þverbrotinn. En hvað með það? Íslensk yfirvöld höfðu jú ekki undirritað hann. Hún ólst upp við tíðaranda þagnarinnar með kynslóð sem dæmdi og útskúfaði einstaklingum og fjölskyldum sem stóðu hallloka í samfélaginu. Sumir glíma við skömm vegna eigin mistaka í lífinu. Hún glímdi við skömm vegna úrræða sem hún bar enga ábyrgð á.
Nú má ætla að stjórnvöld og uppeldisaðilar þessa tíma gætu gert sér grein fyrir hvaða áhrif það hefur á börn að vera lokuð inni, fjarri foreldrum og fjölskyldu, árum saman. Alla vega voru komnar fram nokkuð áreiðanlegar umfjallanir sálfræðinga og geðlækna um slíka meðferð á börnum. En nei slík þekking hafði engin áhrif á gjörðir þessara meðferðaraðila. Svo þessi litla stelpa dró eftirfarandi ályktun: Ég hlýt að vera óalandi óferjandi og gallað manneskjueintak úr því að komið er svona fram við mig. Ef einhver hefði spurt hana um líðan sína og viðhorfa til lífsins hefði hún kannski geta tjáð sig um þessa auðsýndu fyrirlitningu og það virðingarleysi fyrir rétti hennar sem manneskju sem yfirvöld sýndu henni með þessari meðferð. En það spurði enginn. Hún átti mörg þjáningarsystkin sem þurftu að þola sömu meðferð.
Í samráðsgátt stjórnvalda komu fram margar athugasemdir við þetta frumvarp, örfáir skrifuðu undir með nafni en flestir þó án þess að láta nafns síns getið. Hvers vegna skyldi fólk kjósa að skrifa ekki undir með nafni? Er ástæðan kannski sú að þessir nafnlausu einstaklinga eru enn svo djúpt markaðir af skömm vegna vistunarinnar að þeir kjósa að skrifa nafnlaust.
Kæra Katrín.
Ég vil nú víkja að þessum drögum að frumvarpi þínu til laga um sanngirnisbætur. Þar ætlar þú að lækka hámarksupphæð bóta til handa einstaklingum úr 6 milljónum niður í 3 milljónir. Hvað skyldi svo vera hægt að gera fyrir 3 milljónir? Skyldu 6 milljónir eða 3 milljónir nægja fyrir meðferð hjá sálfræðingi eða bæta upp skort á menntun eða skerta vinnugetu vegna ógreindrar áfallastreyturöskunar, sem þróast hefur í krónískt þunglyndi? Nú eða árin sem fóru í brennivín og fíkniefnaneyslu sem mörg okkar lifðu reyndar
ekki af? Í frumvarpsdrögunum sem ég vísa í hér að framan segir orðrétt: „þeim sem
urðu fyrir varanlegum skaða”. Hvernig dettur þér í hug að bjóða manneskju sem orðið hefur fyrir varanlegum skaða slíka upphæð? Þessar upphæðir eru hlægilegar en ekki bara hlægilegar heldur sýna þær algjöran skort á skilningi á þeirri mannlegu þjáningu sem við urðum að þola á ábyrgð íslenskra stjórnvalda. En upphæðirnar sýna ekki bara skilningsleysi heldur líka algjöran skort á virðingu fyrir lífi einstaklinga sem ólust upp á ábyrgð íslenska ríkisins.
Nei, Kæra Katrín.
Í krafti embættis þíns fetar þú í fótspor fyrri stjórnvalda þessa lands sem leyfðu að börn væru vistuð eins og fangar á barnaheimilum og einkaheimilum sem virtust geta starfað án eftirlits og laga.
Rósa Ólöf Ólafíudóttir.