Samtök fyrirtækja í sjávarútvegi (SFS) hafa undanfarið birt greinaskrif og yfirlýsingar sem beinast gegn smábátum og hafa reynt að stilla þeim upp sem aðalvandamáli varðandi sjálfbærni fiskveiða við Ísland. Þó að smábátar eigi vissulega sitt hlutverk í umræddu samhengi, þá er mikilvægt að skoða stærri myndina og beina sjónum að hlutverki stórútgerða og verksmiðjutogara undir stjórn SFS.
Verksmiðjutogarar, risastór skip með gríðarlega afkastagetu, hafa tekið stóran hluta fiskveiðikvótans undanfarin ár. Þessi togskip, sem oft veiða á mikilvægum hrygningarstöðum, hafa vald til að tæma heilu svæðin á skömmum tíma. Þau nýta sér hátæknibúnað til að leita uppi og veiða fiska í stórum stíl, oft á kostnað lífríkisins og án nægilegrar tillits til vistkerfa. Þrátt fyrir loforð um sjálfbærni og ábyrgð, sýna tölur og rannsóknir að þessi stóru skip hafa átt stóran þátt í ofveiði og hnignun fiskistofna.
Á meðan SFS heldur áfram að beina athyglinni að smábátum, sem nota einfaldari veiðarfæri og veiða í mun minni mæli, er mikilvægt að spyrja: Af hverju er ekki meira gert til að takmarka áhrif stórútgerða? Smábátar, sem oftast eru í eigu einstakra sjómanna eða fjölskyldna, hafa minni áhrif á vistkerfið vegna takmarkaðra veiðigetu. Þeir veiða nær landi, þar sem þeir stuðla að lífvænlegu samfélagi á landsbyggðinni og tryggja fjölbreytt atvinnulíf.
Það er augljóst að stórútgerðir, með sitt gríðarlega vald og fjárhagslega umsvif, bera meiri ábyrgð á ástandi fiskistofna heldur en smábátar. Það er líka staðreynd að arðsemi stórútgerða hefur ekki endilega skilað sér til samfélagsins í sama mæli og vænta mætti, þar sem þær hafa einbeitt sér að hámarksgróða frekar en langtímahagsmunum vistkerfisins.
Það er tímabært að við sem þjóð horfumst í augu við staðreyndir. Sjávarútvegur er ein af okkar mikilvægustu auðlindum, og verksmiðjutogarar stórútgerða hafa óhjákvæmilega stærra hlutverk í því samhengi heldur en smábátar. Það er nauðsynlegt að stjórnvöld og almenningur setji aukinn þrýsting á SFS til að axla ábyrgð og vinna að raunverulegum lausnum, sem tryggja sjálfbærni fiskveiða og verndun lífríkis hafsins.
Í stað þess að beina spjótum að smábátum þurfum við að einblína á það hvernig hægt er að endurskoða kvótakerfið og koma á sanngjarnara jafnvægi milli stórútgerða og smærri veiðimanna. Það þarf að tryggja að hagnaður sjávarútvegs renni til samfélagsins og að auðlindir okkar séu nýttar með langtímahagsmuni allra í huga, ekki bara stórfyrirtækja. Aðeins þannig getum við tryggt að fiskveiðar við Ísland haldist sjálfbærar fyrir komandi kynslóðir.
Þórólfur Júlían Dagsson