Læknafélag Íslands hefur skorað á yfirvöld að stöðva án tafar sölu á rafrettum eða „veipi“. Guðmundur Karl Snæbjörnsson, sérfræðingur í heimilislækningum í Svíþjóð, sagðist í viðtali við Lindu Blöndal á Hringbraut vera því fullkomlega ósammála. Ekkert hefði verið sannað um skaðsemina. Hart er deilt um þetta en Læknafélagið segir Guðmund Karl vera einn af örfáum til að segja rafrettur skaðlausar.
Lára G. Sigurðardóttir, læknir og lýðheilsufræðingur. Mynd / Hákon Davíð Björnsson
Guðmundur Karl segir nikótínið ekki hættulegra en til dæmis koffín heldur sé það reykurinn sem drepi. Fimmtán ára reynsla sé komin af veipi. „Það er komin meiri reynsla á þetta en nokkurt lyf sem er markaðssett,“ segir hann. Milljónir manna hafi hætt að reykja með hjálp „veips“ og samkvæmt rannsóknum Rannsókna og greiningar sem gerðar eru árlega í skólum á Íslandi hafi komið fram að um 65 prósent af þeim sem veipi reglulega hafi áður annaðhvort reykt eða notað munntóbak. Því sé sáralítil nýliðun nikótínnotenda í þeim hópi.
„Læknafélag Bretlands er á sömu skoðun og ég,“ segir Guðmundur Karl. „Það eru margir [læknar] sammála mér. Þeim sem fara gegn straumnum í þessum efnum er nánast slátrað.“
Lára G. Sigurðardóttir, læknir og lýðheilsufræðingur, segir nikótín ekki skaðlaust heldur sterkt ávanabindandi eiturefni og þannig flokkað hjá Umhverfisstofnun. Engin merki séu um að rafsígarett¬ur tengist lækkun á tíðni reykinga. Matvæla- og lyfjaeftirlit Bandaríkjanna hafi rannsakað bragðefnin og komist að því að mörg innihaldi formaldehýð sem er þekkt krabbameinsvaldandi efni.
Aukin harka er hlaupin í stríðið á milli Úkraínu og Rússlands eftir að Rússar tóku þrjú skip úkraínska hersins og skipverja þeirra í gíslingu eftir að til átaka kom við Krímskaga. Stjórnvöld í Kænugarði svöruðu með því að setja herlög sem Petro Poroshenko, forseti Úkraínu, segir nauðsynleg ef ske kynni að Rússar réðust til inngöngu í landið.
Stríð hefur geisað í Úkraínu allt frá því Rússar hertóku Krímskaga þvert á alþjóðalög. Stríðið er að mestu bundið við Luhansk og Donetsk í austurhluta landsins en þar hafa uppreisnarmenn, dyggilega studdir af Rússum, haldið uppi hernaði gegn úkraínska hernum. Yfir 10 þúsund manns hafa fallið í átökunum. Skærurnar í vikunni hófust þegar úkraínsku herskipin freistuðu þess að sigla frá Odessa til Mariupol sem bæði eru undir stjórn Úkraínu. Til þess þurftu þau að sigla fyrir Krímskaga, í gegnum Kerch-sund og inn á Azovshaf þar sem Rússar ráða ríkjum. Til átaka kom þegar skipin sigldu inn á Kerch-sund og slösuðust sex úkraínskir skipverjar áður en Rússar tóku skipin yfir. Vilja Rússar meina að skipin hafi siglt ólöglega inn í rússneska lögsögu. NATO boðaði til neyðarfundar á mánudaginn vegna atviksins þar sem niðurstaðan var að fordæma framferði Rússa.
Herlögin sem úkraínska þingið samþykkti á þriðjudaginn eru bundin við 10 af 27 héruðum landsins og gilda í 30 daga. Þetta eru þau héruð sem eiga landamæri að Rússlandi, Trans-Dniester-héraði í Moldavíu þar sem rússneski herinn er með viðveru og við ströndina að Azovshafi. Á þessum tíma verða mótmæli og verkföll bönnuð og almennir borgarar geta verið kallaðir í herinn. Poroshenko segir að þetta hafi ekki áhrif á forsetakosningarnar sem fyrirhugaðar eru í mars.
Litlir grænir menn á Krímskaga
Stríðið í Úkraínu hófst eftir að Viktor Yanukovych var hrakinn úr stóli forseta í byltingunni á Maidan-torgi í ársbyrjun 2014. Yanukovych var hliðhollur Rússum en upp úr sauð þegar hann bakkaði út úr viðskiptasamningi sem gerður hafði verið við Evrópusambandið og hugðist styrkja tengslin við Rússa enn frekar. Um svipað leyti fór að bera á „litlum grænum mönnum“ á Krímskaga, það er ómerktum hermönnum sem lögðu undir sig mikilvæg mannvirki. Velktist enginn í vafa um að þarna færu rússneskir hermenn sem nutu liðsinnis uppreisnarmanna hliðhollum Rússum. Í byrjun mars efndu uppreisnarmenn til „þjóðaratkvæðagreiðslu“ þar sem samþykkt var að Krímskagi skyldi tilheyra Rússlandi og hafa Rússar haft fulla stjórn á Krímskaga síðan. Aðeins fimm ríki viðurkenna yfirráð Rússlands á skaganum sem hefur gríðarlegt hernaðarlegt mikilvægi fyrir Rússa, en þaðan stýra þeir Svartahafsflota sínum.
„Við erum að verða vitni að enn einni gáleysislegri ögruninni af hálfu Rússa. Bandaríkin munu sem fyrr standa með úkraínsku þjóðinni gagnvart ágengni Rússa.“
– Nikki Haley, sendiherra Bandaríkjanna hjá Sameinuðu þjóðunum.
Dæla vopnum og fjármunum í uppreisnarmenn
Í apríl 2014 hófust bardagar á milli uppreisnarmanna og úkraínska stjórnarhersins í Donetsk og Luhansk og standa þau átök enn yfir. Hernaður Rússa í Úkraínu er um margt óhefðbundinn. Rússar hafa löngum þrætt fyrir aðkomu sína að átökunum en ekki þarf að velkjast í vafa um að uppreisnarmennirnir eru ríkulega studdir af stjórnvöldum í Kreml, bæði að vopnum og fjármunum. Til að mynda er sannað að það voru uppreisnarmenn sem skutu niður farþegaþotu Malaysian Airlines yfir austurhluta Úkraínu sem varð 283 manns að bana. Samhliða því hafa Rússar beitt tölvuárásum í Úkraínu og notað ríkisfjölmiðla sína grimmt í áróðursstríði.
Viðskiptabannið bítur
Fjöldi ríkja, þar með talið Ísland, sameinaðist um að beita Rússa efnahagsþvingunum vegna framferðis þeirra í Úkraíanu. Frá því fyrsta viðskiptabannið – sem nær til stjórnvalda, fyrirtæka og einstaklinga – var sett á í febrúar 2014 hefur það verið framlengt með reglulegu millibili og mun að öllum líkindum verða framlengt aftur þegar það rennur út í febrúar á næsta ári. Aðgerðirnar hafa vissulega valdið Rússum vandræðum, en þau hafa einnig haft neikvæð áhrif á nokkrar af viðskiptaþjóðum Rússa í Evrópu. Í vikunni greindi Washington Post frá því hvernig Rússar hafa farið í kringum bannið og haldið áfram að fjármagna uppreisnarmenn í Úkraínu með því að flytja fjármuni milli Moskvu og Úkraínu í gegnum Suður-Ossetíu, landsvæði í Georgíu sem Rússar hafa hernumið frá því 2008.
„Þetta [Úkraínumenn] eru stigamenn. Þeir nota aðferðir stigamanna, fyrst ögra þeir, svo beita þeir valdi og loks saka þeir aðra um að beita valdi.“
– Maria Zakharova, talsmaður rússneska utanríkisráðuneytisins.
Pútín sér leik á borði
Ólíklegt er að skærurnar í vikunni endi með allsherjar stríði á milli ríkjanna tveggja. Hins vegar er ekkert sem bendir til þess að Rússar láti Krímskaga af hendi og láti af stuðningi við uppreisnarmenn í Úkraínu. Þvert á móti bendir margt til þess að átökin gætu harðnað enn frekar næstu misserin. Rússar gætu séð sér hag í því að magna upp átökin í aðdraganda forsetakosninganna í mars til að veikja stöðu Poroshenko. Að sama skapi hafa vinsældir Vladímírs Pútín heima fyrir dalað sökum þrenginga í efnahagslífinu og reynslan sýnir að þegar herinn hnyklar vöðvana aukast vinsældir hans.
Sigríður Á. Andersen er álitin með umdeildari stjórnmálamönnum landsins þótt sjálf upplifi hún sig ekki umdeilda. Hún heillaðist af frjálshyggju sem barn eftir að hafa horft á sjónvarpsþátt með Hannesi Hólmsteini Gissurarsyni og Milton Friedman en hún gekk svo í ungliðahreyfingu Sjálfstæðisflokksins um leið og hún hafði aldur til. Eftir að hafa reynt við læknisfræði í háskóla sneri hún sér að lögfræði þar sem þrætulistin átti vel við hana og gegnir hún nú æðsta embætti dómsmála í landinu.
Í dag er nákvæmlega ár síðan stjórnarsáttmáli ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks, Framsóknarflokks og Vinstri grænna var kynntur. Samstarfið hefur að mestu gengið stóráfallalaust fyrir sig en það hefur þó mætt á einum ráðherra umfram aðra, dómsmálaráðherranum Sigríði Á. Andersen sem meðal annars hefur þurft að verjast vantrauststillögu í þinginu vegna umdeildrar skipunar dómara í Landsrétt. Þetta var annar stormurinn á stuttum tíma því ríkisstjórnin sem hún sat í áður hafði fallið vegna trúnaðarbrests sem samstarfsflokkur taldi að hefði orðið í máli er laut að eldri veitingu uppreistar æru. Þrátt fyrir þessi hitamál upplifir Sigríður sig ekki sem umdeildan stjórnmálamann og segist mæta miklum velvilja í störfum sínum.
Þarf að gera fleira en gott þykir
Vantrauststillagan var borin upp eftir að Hæstiréttur komst að þeirri niðurstöðu að Sigríður hafði brotið gegn matskenndu ákvæði stjórnsýslulaga við skipan dómara í Landsrétt sem þá var verið að koma á laggirnar. Hæfisnefnd hafði lagt fram tillögu um 15 hæfustu umsækjendurna en Sigríður breytti þeirri tillögu, tók fjóra umsækjendur af lista og setti fjóra aðra á listann í staðinn. Þrátt fyrir kröfur andstæðinga um afsögn og að könnun Maskínu og Stundarinnar sýndi að þrír af hverjum fjórum vildu að hún segði af sér, stóð Sigríður föst á sínu og sagðist einfaldlega ósammála niðurstöðu Hæstaréttar. Við það stendur hún enn.
„Það er nú þannig, hvort sem er í stjórnmálum eða þegar menn eru að reka eitthvert apparat þá þarf maður að gera fleira en gott þykir. Ég stóð frammi fyrir ákveðnum aðstæðum,“ segir Sigríður en Alþingi hafi gert henni ljóst að það myndi ekki samþykkja listann óbreyttan og því hafi hún orðið að gera breytingar.
„Málið var komið í pólitískar skotgrafir áður en ég auglýsti embættin laus til umsóknar, þá var strax byrjað að hóta ráðherranum að hann skyldi ekki voga sér að koma með svona lista eða hinsegin og mér fannst það miður. Þegar listi nefndarinnar lá fyrir kom ekki annað til greina en að kanna hug alþingismanna áður en ég bæri málið undir þingið, eins og mér bar að gera samkvæmt lögum. Þá var mér gert ljóst að listinn yrði ekki samþykktur óbreyttur. Ég átti því ekki annarra kosta völ en að leitast við að leggja fram lista sem ég taldi að þingið gæti fellt sig við. Ég lagði mat á vinnu hæfisnefndar eins og mér ber skylda til að gera og ég gerði málefnalegar breytingar á listanum eftir minni bestu samvisku. Meðal annars fjölgaði ég konum við réttinn sem varð þess valdandi að í fyrsta sinn í sögu lýðveldisins var sett á laggirnar jafnmikilvæg stofnun sem dómstóll er með jöfnum kynjahlutföllum. Ég vogaði mér líka að líta til áratuga athugasemdalausra starfsreynslu dómara sem voru meðal umsækjenda og bætti þeim í hóp hæfustu umsækjenda, ekki í staðinn fyrir þá fimmtán sem nefndin hafði lagt til heldur til viðbótar þeim.“
Sigríður Á. Andersen er álitin með umdeildari stjórnmálamönnum landsins þótt sjálf upplifi hún sig ekki umdeilda.
Dómstólar eru hins vegar ekki sammála Sigríði um að hún hafi rannsakað málið nægilega og hefur dæmt tveimur dómurum miska- og skaðabætur vegna þess að gengið var fram hjá þeim um skipanina, nú síðast í október þegar Héraðsdómur Reykjavíkur gerði ríkinu að greiða einum umsækjenda 4 milljónir í skaðabætur og 1,1 milljón í miskabætur. Sigríður segir það mál í áfrýjunarferli.
„Það er hins vegar lögfræðilega áhugavert fyrir þá sem eru að velta þessu fyrir sér, eins og starfsmönnum hjá hinu opinbera, hvort það verði þannig að í framtíðinni að menn geti sótt skaðabætur fyrir það að fá ekki starf. Það hefur hingað til ekki verið hægt og nýlega komst Hæstiréttur að því að maður sem hafði sannarlega verið ólöglega vikið frá störfum fékk ekki miskabætur.“
Aðspurð segist Sigríður ekki á neinum tímapunkti hafa íhugað að segja af sér. Vantrauststillagan var felld með 33 atkvæðum gegn 29 en þar vakti sérstaka athygli að tveir stjórnarliðar, þau Rósa Björk Brynjólfsdóttir og Andrés Ingi Jónsson, greiddu atkvæði með tillögunni. Sigríður segir það í sjálfu sér ekki hafa komið á óvart. Þessir tveir þingmenn VG hafi ekki stutt tillögu síns formanns um að ganga til þessa ríkisstjórnarsamstarfs. Ríkisstjórnarsamstarf jafnólíkra flokka og skipa þessa stjórn kalli á málamiðlanir. „Það felst í ríkisstjórnarsamstarfi að menn styðja þá ríkisstjórn og þá ráðherra sem í henni starfa. Að öðrum kosti er rétt að líta svo á að menn styðji ekki ríkisstjórnina. Þannig er það nú bara. Að minnsta kosti er það öllum ljóst sem hafa einhverja reynslu í stjórnmálum að öðruvísi gangi ekki ríkisstjórnarsamstarf.“
Lét geðshræringu ná á sér tökum
Aðspurð út í ríkisstjórnarsamstarfið segir Sigríður mikinn mun á ríkisstjórninni sem nú situr og ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks, Bjartrar framtíðar og Viðreisnar sem áður sat. Björt framtíð ákvað að slíta því samstarfi sökum trúnaðarbrests sem þau töldu hafa orðið gagnvart Sjálfstæðisflokknum eftir að í ljós kom að faðir Bjarna Benediktssonar hafði skrifað undir meðmælabréf fyrir dæmdan kynferðisbrotamann sem sótt hafði um uppreist æru nokkrum árum áður. Sigríður lá undir ámæli fyrir að birta ekki opinberlega gögn í máli annars manns sem hlotið hafði uppreist æru fyrir hennar ráðherratíð og fyrir að hafa greint Bjarna frá aðkomu föður hans að máli enn annars manns sem fengið hafði uppreist æru.
„Ég myndi segja að það væri einkum og sér í lagi reynsla þeirra sem sitja í þessari ríkisstjórn. Þeir voru kannski líkari flokkarnir sem voru í ríkisstjórninni þar á undan en þetta samstarf gengur miklu mun betur. Menn átta sig á þeirri ábyrgð sem þeir bera þegar þeir taka sæti í ríkisstjórn. Þá þýðir ekki að vera í uppnámi út af alls kyns álitaefnum. Menn þurfa að vera yfirvegaðir og faglegir í sinni vinnu og gera sér grein fyrir að þeim ber skylda til að reka tiltekin mál áfram og láta sín ráðuneyti virka.“
„Mín aðkoma að fyrirbærinu uppreist æru var sú að neita að veita hana kynferðisbrotamanni, þvert gegn ráðleggingum embættismanna minna, og um leið tók ég ákvörðun um að endurskoða lagaákvæði um uppreist æru.“
Viltu meina að fyrri ríkisstjórn hafi fallið á smáatriðum? „Það liggur fyrir að samstarfsflokkarnir létu geðshræringu ná á sér þannig tökum að þeir risu ekki undir þeirri ábyrgð sem menn þurfa að gera í ríkisstjórn, þegar menn í skjóli nætur ákveða að slíta stjórnarsamstarfi með vísan til máls sem ríkisstjórnin hafði ekkert með að gera, máli úr tíð fyrri ríkisstjórnar án þess svo mikið sem að ræða við samstarfsráðherrana. Mín aðkoma að fyrirbærinu uppreist æru var sú að neita að veita hana kynferðisbrotamanni, þvert gegn ráðleggingum embættismanna minna, og um leið tók ég ákvörðun um að endurskoða lagaákvæði um uppreist æru. Þetta gerði ég áður en mál frá fyrri tíð komu til opinberrar umræðu. Ég held að það sé komið í ljós eftir á hvílík gönuhlaup þessi stjórnarslit voru sem að á endanum varð þeim flokkum, að minnsta kosti öðrum þeirra að aldurtila. Hinn flokkurinn, þótt hann tóri enn þá á Alþingi, finnst mér ekki hafa mikla skírskotun í þjóðfélagið í dag,“ segir Sigríður og á þar við Viðreisn.
„Ég velti því fyrir mér hvaða erindi þau eru að reka í dag. Ég held að þessi stjórnarslit hafi verið þeim þungbær og þótt það hafi verið Björt framtíð sem átti upphafið að þeim þá gekk Viðreisn í að gerast sporgöngumenn þess flokks. Þau eru fyrst og fremst með það á dagskrá hjá sér að Ísland gerist aðili að Evrópusambandinu og flokkurinn er svokallaður eins máls flokkur. Slíkir flokkar fara oft erindisleysu. En ég ætla svo sem ekkert að vera að fella dóma yfir öðrum flokkum en sagan er hins vegar ólygnust.“
Sannfærðist af Hannesi Hólmsteini í sjónvarpinu
Líkt og margir núverandi og fyrrverandi áhrifamenn í Sjálfstæðisflokknum lauk Sigríður stúdentsprófi úr MR og fór í lögfræði í Háskóla Íslands þaðan sem hún lauk embættisprófi. Færri vita hins vegar að hún hóf fyrst nám í læknisfræði áður en hún skipti yfir í lögfræðina. Þótt hún telji aðspurð að hún hefði orðið ágætis læknir telur hún lögfræðina eiga betur við sig. „Þetta húmaníska fag sem lögfræðin er átti betur við mig en raunvísindin í læknisfræðinni.“
Sigríður er einn stofnenda vefmiðilsins Andríki.is sem á blómaskeiði pólitísku vefritanna var einn frjóasti vettvangur stjórnmálaumræðu í landinu. Vefurinn er reyndar enn til og er eiginmaður hennar, Glúmur Björnsson, einn ritstjóra en eins og nafnið gefur til kynna var vefurinn flaggskip frjálshyggju á Íslandi. Sjálf hefur Sigríður hallað sér að frjálshyggju frá því hún var barn að aldri.
„Ég hafði alltaf gaman af pólitískri umræðu sem krakki og ég man eftir því þegar ég var 12 eða 13 ára að ég horfði á Hannes Hólmstein, sem ég þekkti þá náttúrlega ekki neitt, tala við Milton Friedman í sjónvarpinu. Ég man að Hannes talaði svo skýrt þarna í sjónvarpinu að jafnvel barn gat skilið hann sem er reyndar eitthvað sem stjórnmálamenn ættu að hafa að leiðarljósi. Ég held ég geti sagt að þarna hafi Hannes Hólmsteinn opnað augu lítillar stúlku í Vesturbænum,“ segir Sigríður og hlær. „Ég gekk svo strax í Heimdall þegar ég var 15 ára, um leið og ég hafði aldur til.“
„Mér finnst ég hafa svo normal skoðanir, algjörlega meðalhófs. Það hefur ekkert elst af mér, nema síður sé.“
Aðspurð hvort hún sé enn jafnróttækur frjálshyggjumaður og hún var á árum áður svarar Sigríður: „Ég lít alls ekki á mig sem róttæka. Mér finnst ég hafa svo normal skoðanir, algjörlega meðalhófs. Það hefur ekkert elst af mér, nema síður sé.“ Sigríður er ekki mikið fyrir að liggja á skoðunum sínum. Hún talar hreint út og ljóst að hún er ekki í stjórnmálum til að þóknast þeim sem hæst tala og stefnufesta hennar veldur oft fjaðrafoki. „Ég upplifi mig ekki umdeilda. Það eru hins vegar margir sem hrósa mér en bæta svo við: „En ég er ekki alltaf sammála öllu sem þú segir.“ Þá spyr ég oft á móti: „Hvað er það helst sem þú ert ekki sammála mér um, getur þú nefnt mér eitthvert eitt atriði?“ Stundum geta menn það ekki en ef þeir geta nefnt eitthvað þá er ég alltaf tilbúin að ræða það og þá endar það oftast þannig að við endum sammála um það atriði. Auðvitað er fólk aldrei sammála um allt en ég hef þó ekki greint annað en mikinn velvilja í minn garð sem stjórnmálamanns. Mér er umhugað um að hafa allar staðreyndir uppi á borðum og tala hreint út. Það kann að vera að mönnum mislíki þær staðreyndir eða hafa aðrar skoðanir á þeim og þá býðst mönnum að rökstyðja það.“
Konur ekki beittar skipulegu misrétti
Í þessu samhengi má nefna Facebook-færslu Sigríðar sem birtist á kvennafrídeginum þar sem ráðherrann fjallaði um framsetningu þeirra sem stóðu að hátíðarhöldunum þann dag. Á vefnum kvennafri.is var því slegið föstu að konur væru einungis með 74 prósent af meðalatvinnutekjum karla en Sigríður benti á að það væri rangt því þegar búið væri að leiðrétta fyrir mælanlegum þáttum við útreikning á launamun kynjanna væri munurinn ekki nema 5%. Vísaði hún um þetta til sömu skýrslu Hagstofunnar og kvennafri.is hafði stuðst við. Þá væru ungar konur hjá hinu opinbera með ívið hærri laun en karlar og lagði hún því til að ungu konurnar mættu aðeins fyrr til vinnu daginn eftir. Þessi ummæli Sigríðar vöktu hörð viðbrögð en hún segist einungis hafa verið að benda á að aðstandendur hátíðarhaldanna hafi farið full frjálslega með staðreyndir.
„Ég heyrði svo ekki betur en að daginn eftir hafi þær fallist á það með mér að þetta væri alveg rétt sem ég væri að benda á en að þær ætluðu samt ekki að breyta sinni aðferð. Þær hafa allan rétt til þess en mér finnst mjög mikilvægt að allir viti hvernig raunverulega er í pottinn búið þannig að hver og einn geti dregið eigin ályktun af þessum tölum.“
„Það getur verið að konur forgangsraði öðruvísi, að þær fari fyrr heim úr vinnu til að sækja börnin, þær séu frekar heima með börnin og þá er það eitthvað sem við eigum að ræða ef menn telja það vandamál.“
Sigríður segist í raun hafa þarna verið að endurtaka það sem hún hefur haldið fram um árabil, að það þurfi að taka tillit til mælanlegra þátta þegar launamunur kynjanna er reiknaður út. „Það sem ég er að benda á er að það er einhver munur á launum kynjanna en það er ekki víst að það sé vegna þess að það sé verið með skipulegum hætti að beita konur einhverju misrétti. Ég held að það sé ekki staðan á Íslandi í dag heldur að það sé samfélagið sem ýti konum í tilteknar áttir, að þær taki vissar ákvarðanir frekar en karlar. Það getur verið að konur forgangsraði öðruvísi, að þær fari fyrr heim úr vinnu til að sækja börnin, þær séu frekar heima með börnin og þá er það eitthvað sem við eigum að ræða ef menn telja það vandamál. Af hverju velja konur þessa leið frekar en karlar? Það er ekki verið að ræða það í þessari launamisréttisumræðu.“
Mönnum hugnaðist ekki að hafa mig í þessu ráðuneyti
Í framhaldinu berst talið að MeToo-byltingunni og upplifun Sigríðar af henni. „Ef konum fannst nauðsynlegt að stíga fram og lýsa sinni reynslu þá er frábært að þær skyldu gera það og að á þær hafi verið hlustað. Ég held að þetta hafi haft heilmikil áhrif á margt í samskiptum kynjanna og að mestu leyti til hins betra. Það hefur stundum verið sagt við mig að ég þreytist ekki á að reyna að ala upp fullorðið fólk. Ég á það meira að segja til að kalla á eftir fólki úti á götu í svartamyrkri sem er ekki með endurskinsmerki að setja það upp og lifi svo í voninni um að það taki ábendingunni. MeToo-byltingin er svolítið af þeim meiði, það er verið að reyna að ala upp fullorðið fólk, kenna því viðeigandi hegðun. Það getur verið mjög erfitt að gera það en það er tilraunarinnar virði.“
Sigríður segist aldrei hafa fundið fyrir því að hallað hafi á hana vegna kynferðis eða að hún kannist við það að konur í stjórnmálum fái harkalegri meðferð en karlar.
Sjálf segist Sigríður aldrei hafa fundið fyrir því að hallað hafi á hana vegna kynferðis eða að hún kannist við það að konur í stjórnmálum fái harkalegri meðferð en karlar. „Það hefur verið talað um að konur eigi erfitt uppdráttar en ég hef aldrei orðið vör við það. Ég fór fyrst í prófkjör í Sjálfstæðisflokknum árið 2006 og fann ekkert nema velvilja og náði mjög góðum árangri af nýliða að vera, algjörlega óþekkt þannig séð. Ég hef alltaf fengið mikinn stuðning þar sem ég hef gefið kost á mér.“ Sigríður bendir á að í prófkjörum og kjöri til Alþingis séu einungis 63 sæti í boði og því liggi það í hlutarins eðli að færri komist að en vilja.
„Það er líka mikil barátta milli karla og það eru margir karlar í sárum eftir hvert einasta prófkjör í öllum flokkum og eftir kosningar, alveg eins og konur. Það er alveg vegið að körlum í pólitíkinni líka. Ég fann alveg að það var reynt að vega að mér um leið og ég kom inn í ráðuneytið. Mönnum hugnaðist það ekki að ég kæmi inn í þetta ráðuneyti, engan veginn. Það var reynt frá fyrsta degi en hvort það hafi verið af því að ég var kona, ég veit það ekki. Ætli það hafi ekki frekar verið vegna skoðana minna og stefnufestu.“
Bylting með rafrænni þinglýsingu
Desembermánuður er einn annasamasti tími stjórnmálamannsins. Fjárlögin eru keyrð í gegn og ráðherrar keppast við að tæma þingmálalista sína. Sigríður er þar engin undantekning og hjá henni er það forgangsatriði að koma í gegn frumvarpi um rafræna þinglýsingu sem hún segir fela í sér byltingu fyrir hinn almenna borgara. „Í dag er það þannig að þegar þú kaupir þér íbúð þá þarft þú eða fasteignasalinn þinn að fara með kaupsamninginn til sýslumanns í viðkomandi umdæmi þar sem fasteignin er og láta þinglýsa honum. Það hefur tekið mislangan tíma. Í sumar lentum við í því að það tók allt of langan tíma að þinglýsa skjölum á höfuðborgarsvæðinu, 4-5 vikur sem er algjörlega óásættanlegt.“
Með nýju verklagi, gangi frumvarpið í gegn, verður hins vegar hægt að þinglýsa skjölum á Netinu í gegnum sérstaka gátt og það mun því ekki taka nema nokkrar sekúndur að þinglýsa skjali. Ef eitthvað misjafnt kemur upp, til dæmis ef seljandi fasteignar er í raun ekki réttmætur eigandi hennar, þá gerir kerfið viðvart. „Þetta mun verða bylting. Þetta mál hefur verið til umræðu í um 10 ár og nú þarf einfaldlega að taka skrefið.“
Mætti skoða hvort allur orkupakkinn verði undanskilinn
Annað mál sem dúkkaði óvænt upp á haustþingi og valdið hefur deilum er hinn svokallaði þriðji orkupakki ESB og innan stjórnarflokkanna skiptast menn í tvær fylkingar. Sigríður segir að þriðji orkupakkinn feli ekki í sér framsal valdheimilda umfram aðrar reglugerðir sem Ísland hefur tekið upp í gegnum EES-samninginn. Hins vegar sé eðlilegt að spurningar vakni í hvert sinn sem reglugerðir sem þessar eru innleiddar. „Það er alveg ljóst að mörgum Íslendingum blöskrar það framsal sem hefur átt sér stað frá Íslandi til erlendra stofnana, löggjafa og jafnvel dómstóla. Stjórnmálamenn verða að hlusta á þessar raddir, hlusta á þetta fólk hvort sem þessi þriðji orkupakki í sjálfu sér sé tilefni til þeirrar geðshræringar sem hefur gripið um sig meðal sumra.“
Ráðherrann veltir því upp hvort mistök hafi verið gerð í upphafi þegar ákveðið var að undanskilja orkumál ekki frá EES-samningnum. „Það var ekki gert og ef menn telja að það hafi verið mistök þá er sjálfsagt að skoða það hvort að við ættum að hefja viðræður við Evrópusambandið um hvort undanskilja eigi allan orkupakkann, ekki bara þriðja orkupakkann heldur þann viðauka sem snýr að orkumálum, alfarið. Þriðji orkupakkinn sem slíkur er bara lítill hluti af orkumálum EES-samningsins.“
Eigi að síður telur Sigríður að EES-samningurinn hafi reynst mikið gæfuspor fyrir Ísland og eins og staðan er núna farnist Íslandi best að hafa hann. „Auðvitað hefði mér fundist betra ef Alþingi sjálft, og íslenskir stjórnmálamenn, kæmu sér saman um svona reglur; kæmu sér saman um að stöðva einokun ríkisins á tilteknum mörkuðum, eins og fjarskiptamarkaði, orkumarkaði og fjölmiðlamarkaði. En það þýðir ekki að þótt við höfum þurft að taka þær upp frá Evrópusambandinu í gegnum EES-samninginn að þá séu þær sjálfkrafa slæmar.“
Bakar ekki en dóttirin freistar hennar
Sigríður ætlar að taka sér tíma til að taka þátt í jólaundirbúningnum með fjölskyldunni þrátt fyrir annir.
Líkt og áður sagði eru þingmenn og ráðherrar jafnan á haus í desembermánuði en rétt eins og aðrir þurfa þeir að halda heilög jól og sinna því sem þeim fylgir. Þrátt fyrir annir gefur Sigríður sér tíma til að taka þátt í jólaundirbúningnum með fjölskyldunni.
„Ég skreyti alltaf fyrsta sunnudag í aðventu og ég verð að rífa mig upp fyrir það um þessa helgi. Ég hef ekki bakað lengi en það er nú bara af því að ég vil ekki lenda í óhollustu en ég á unglingsstúlku sem hefur tekið að sér að baka og freistar mín með kökum alla aðventuna. En mér finnst jólin mjög hátíðlegur fjölskyldutími og mér finnst gaman að halda í hefðir. Ég segi um hver einustu jól að næstu jól ætli ég að prófa að vera erlendis en það verður aldrei neitt úr því, ég tími einhvern veginn aldrei að fara.“
Þar sem trúmál heyra undir dómsmálaráðherra lá beinast við að spyrja hvort ráðherrann sæki kirkju yfir jólahátíðirnar. „Ég fór lengi vel í Landakotskirkju á miðnætti þegar ég var unglingur og í Háskólanum. Það er nú mín heimakirkja þannig að ég hef aldrei farið í aðra kirkju þótt ég sé ekki kaþólsk. Ætli ég fari nú ekki eitthvað í kirkju um jólin.“
Ertu trúrækin? „Já. Nú er ég svo heppin að dóttir mín fermist næsta vor og mér gefst kostur á að fylgja henni í fermingarfræðslunni og fara í messur. Mér finnst það notaleg stund, það er ef prestinum mælist vel.“
Þjóðkirkjan taki öll mál í sínar hendur
Þjóðkirkjan hefur átt undir högg að sækja undanfarið, það fækkar hratt í söfnuðinum og er svo komið að í dag stendur þriðjungur landsmanna utan hennar. Sigríður segist þrátt fyrir það ekki hafa áhyggjur af kirkjunni og hennar erindi. „Ég held að hún eigi enn erindi við fólk. Það er kannski ekki mitt að hafa áhyggjur af stöðu kirkjunnar heldur er það kirkjan sjálf sem þarf að hafa áhyggjur af því. Hún þarf auðvitað að laga sig að breyttu umhverfi og getur gert það með ýmsu móti. Það er hennar verkefni.“
„Ég hef ekki greint annað en að kirkjan vilji hafa það sjálf þannig og vilji auka það enn frekar. Ég held að til framtíðar litið þá sé það farsælast fyrir kirkjuna að taka öll mál í sínar hendur, algjörlega.“
Hvort þessi þróun kalli á aðskilnað ríkis og kirkju segir Sigríður að nú þegar sé mikill aðskilnaður þar á milli. „Einu sinni hét þetta embætti sem ég gegni sem dóms- og kirkjumálaráðherra en nú er þetta ráðuneyti, ekki bara ráðuneyti þjóðkirkjunnar heldur allra trúfélaga og kirkjan nýtur í sívaxandi mæli sjálfstæðis.“ Um þessar mundir er verið að leggja lokahönd á samkomulag sem einfaldi meðal annars fjárframlög frá ríkinu og geri þjóðkirkjuna enn sjálfstæðari í því hvernig hún ráðstafar þeim fjármunum. Þegar fram í sækir sé endanlegur viðskilnaður heppilegastur.
„Kirkjan ræður að mestu leyti sínum málefnum sjálf, það koma til dæmis aldrei kirkjuleg málefni sérstaklega inn á borð til mín. Ég hef ekki greint annað en að kirkjan vilji hafa það sjálf þannig og vilji auka það enn frekar. Ég held að til framtíðar litið þá sé það farsælast fyrir kirkjuna að taka öll mál í sínar hendur, algjörlega.“
Myndir / Aldís Pálsdóttir Aðstoð / Unnur Magna Förðun / Björg Alfreðsdóttir með YSL
Samtökin ´78 senda frá sér yfirlýsingu vegna orðræðu Alþingismanna.
„Að vera kjörinn fulltrúi á Alþingi er valdastaða sem ber að umgangast af virðingu. Þessum völdum fylgir ábyrgð, ábyrgð sem endurspeglast m.a. í siðareglum Alþingismanna þar sem tiltekið er að þau skuli:
• rækja störf sín af ábyrgð, heilindum og heiðarleika
• leggja sig fram um að skapa í störfum sínum heilbrigt starfsumhverfi innan þings sem utan og hvarvetna þar sem þeir sinna störfum sínum þar sem hafnað er hvers konar kynferðislegri eða kynbundinni áreitni, einelti eða annarri vanvirðandi framkomu
Samtökin ´78 vilja því koma því til skila að það er algjörlega óásættanlegt að kjörnir fulltrúar leyfi sér að tala með þeim hætti sem nú hefur verið gert opinbert. Kjörnir fulltrúar sem sumum hefur verið hampað fyrir vinnu sína í þágu jafnréttis.
Samtal Alþingismanna á Klaustri lýsir djúpstæðri kvenfyrirlitningu, hinseginfóbíu og fötlunarfordómum sem ekki er hægt að una. Mannréttindabarátta þessara hópa, sem og annarra minnihlutahópa, tvinnast saman og fylgist að. Það er því mikilvægt að við stöndum saman gegn orðræðu eins og þeirri sem við höfum heyrt af síðustu daga.
Það er grafalvarlegt þegar þingmenn viðhafa slíka fordóma, þar sem um er ræða fólk með mikil völd í samfélaginu og sem eiga m.a. að gæta hagsmuna kvenna, fólks með fötlun og hinsegin fólks. Við getum ekki treyst stjórnmálafólki sem talar svona. Við vitum af reynslunni, t.d. frá Rússlandi, Bandaríkjunum, Bretlandi og Brasilíu, að þegar haturorðsræða er samþykkt af hálfu stjórnmálamanna getur hún eitrað og smitað út frá sér út í samfélagið. Orð eru til alls fyrst, og hegðun og orðfæri sem þetta gefur almennum borgurum til kynna að þessi viðhorf séu samþykkt, eðlileg og jafnvel æskileg. Þaðan liggur beinn og breiður vegur yfir í hatursglæpi og afturför í réttindabaráttu minnihutahópa.
Samtökin ´78 skora á þingmenn og stjórnmálaflokka að samþykkja aldrei kvenfyrirlitningu, hinseginfóbíu eða fötlunarfordóma. Eitruð orðræða grefur undan öryggi jaðarsettra hópa og við minnum ykkur á að ábyrgð ykkar er gífurleg.“
Dyr Íshúss Hafnarfjarðar verða opnar almenningi um helgina. Þar mun ríkja notaleg jólastemning. Hægt verður að skoða vinnustofur hönnuða, listamanna og handverksfólks ásamt því að sötra kaffi og fræðast um jólakransagerð.
Mikið verður um að vera í Íshúsi Hafnarfjarðar um helgina en húsið verður opið á milli klukkan 12 og 17 laugardag og sunnudag. Þá býðst gestum og gangandi að koma í heimsókn og drekka í sig ljúfa jólastemningu og skoða vinnustofur og hönnun þeirra sem eru með aðstöðu í Íshúsinu.
Anna, Óli og allir í Íshúsinu munu taka vel á móti gestum.
Anna María Karlsdóttir sem rekur Íshús Hafnarfjarðar ásamt manni sínum, Ólafi Gunnari Sverrissyni, segir viðburðinn vera fullkominn fyrir þá sem vilja koma sér í svolítið jólastuð. „Hér verður ljúf jólastemning. Fólk getur komið hingað og keypt sér ljúffengt kaffi og kakó frá vinum okkur á kaffihúsinu Pallettunni sem setja upp pop-up kaffihús hjá okkur, skoðað og verslað það sem hönnuðir og listamenn Íshússins bjóða upp á, virt fyrir sér málverk Jóhannesar Níelsar Sigurðssonar í gömlum frystiklefa sem ekki hefur verið opinn almenningi áður og bara notið. Njóta en ekki þjóta er það sem gildir í Hafnarfirðinum,“ segir Anna.
Njóta en ekki þjóta er það sem gildir í Hafnarfirðinum.
„Þá verður Margrét Leópoldsdóttir, Magga okkar sem rekur Golu og glóru, með örnámskeið í jólakransagerð. Ekki þarf að skrá sig fyrirfram, efniviðurinn verður á staðnum og Magga aðstoðar við kransagerðina.“
Fólk forvitið um Íshúsið
Anna segir fólk almennt hafa mikinn áhuga á að skoða það sem gerist innan veggja Íshússins. „Í þessu gamla fyrrverandi frystihúsi hér við smábátahöfnina eru um 30 misstór vinnurými sem við leigjum út til skapandi einstaklinga og smærri fyrirtækja. Hér leigir fjölbreytt flóra fólks aðstöðu og almenningur er mjög áhugasamur um starfsemina. Okkar lúxusvandmál er það að margt fólk vill koma í heimsókn til okkar og skoða, þannig að við brugðum snemma á það ráð að halda opið hús reglulega. Og það er sko auðvelt að gleyma sér í Íshúsinu, fólk týnir sér alveg hérna inni þegar það kemur í heimsókn, það er svo margt að sjá,“ segir Anna og hlær.
Fjölbreyttur hópur fólks er með aðstöðu í Íshúsi Hafnarfjarðar, allt frá bátasmiðum til rithöfunda. „Það sem er svo skemmtilegt við húsið er hversu opið það er, fæstir eru með aflokaða vinnuaðstöðu. Aðaláherslan er á keramik, myndlist og grafík á efri hæðinni og svo er allt frá tréskipa- og hnífasmiðum til rithöfunda á neðri hæðinni,“ segir Anna þegar hún er spurð út í fyrirkomulagið.
Aðspurð hvort fólk geti keypt jólagjafir í Íshúsinu um helgina svarar Anna játandi: „Hér verður hægt að skoða og kaupa en ég tek gjarnan fram að margir í Íshúsinu selja verk sín í Litlu hönnunarbúðinni, á Strandgötu 19. Þar er alltaf hægt að gera falleg og góð kaup.“
Í Íshúsinu er að finna um 30 misstór vinnurými.Íshús Hafnarfjarðar verður opið á milli klukkan 12 og 17 laugardag og sunnudag.
Mikið ber á erlendum straumum í íslenskri verslun og segir Kjartan Örn Sigurðsson frá Verslanagreiningu að þessar hefðir séu komnar til að vera. Hann var í viðtali við Lindu Blöndal í þættinum 21 á Hringbraut um íslenska verslun.
Að undanförnu hefur farið mikið fyrir erlendum útsöluhátíðum eins og „Black Friday“, „Cyber Monday“ og „Singles Day“. Nöfnum þessara daga hefur verið snarað yfir á íslensku í einhverjum tilfellum, eins og Stóri netmánudagurinn og Svartur föstudagur eða Svartur fössari sem er á allra vitorði og íslensk verslun auglýsti af miklum krafti nú í lok mánaðar. Þessar verslunarhefðir koma hins vegar úr mjög ólíkum áttum. Ljóst er að hefðbundin verslun verður aldrei sú sama. „Singles Day“ hefur verið útlagt sem Dagur einhleypra en reyndar eiga tilboðin við alla einstaklinga.
Jólaverslunin hefst með tilboðshátíðum
„Singles day er frá Kína og þróaðist út úr netmenningunni þar,“ segir Kjartan Örn Sigurðsson frá Verslanagreiningu og því þurfum við að aðlaga erlendar verslunarhefðir að okkar menningu. Hér á landi hafi ekki verið til neinar samskonar hefðir. „Svarti föstudagurinn heitir þessu nafni þar sem verslun í Bandaríkjunum fer þá úr tapi í hagnað, úr rauða blekinu í það svarta í bókhaldinu. Svarti föstudagurinn er dagurinn sem jólaverslunin byrjar. Í fyrra voru stóru fyrirtækin á Íslandi komin inn í Svarta föstudaginn og þá hófst þessi stóra sprenging sem við sjáum núna í lok mánaðar,“ segir Kjartan.
„Stóri netmánudagurinn er síðan búinn til fyrir netverslanir til að taka þátt í þessum tilboðshátíðum í upphafi jólaverslunarinnar. Að sögn Kjartans ganga íslenskir kaupmenn alls ekki jafnlangt og bandarískir. „Í Bandaríkjunum er gjarnan 50 prósent afsláttur af hreinlega öllu í verslunum. Kaupmenn nota daginn til að kynna nýjar vörur og koma jólaversluninni í gang.“
Hvað verður í jólapakkanum í ár?
„Í fyrra stóðu þrjár vörur upp úr í jólapökkunum. Í fyrsta lagi Sous Vide-græjan, í öðru lagi Karcher-skúringarvélin sem heldur vinsældum sínum enn og við höfum líka upplýsingar um að 5.500 ToSing-míkrófónar hafi selst fyrir jólin í fyrra,“ segir Kjartan.
„Þetta hefur verið ansi skemmtilegt ár fyrir íslenska kaupmenn. Fatabransinn hefur farið upp úr öllu valdi. Við vorum að útskrifa tvo stúdentsárganga, sjö þúsund manns sem útskrifuðust, og svo eru keypt föt á fleiri í fjölskyldunni en bara þann sem útskrifast.“ Þetta hafi margur kaupmaðurinn ekki séð fyrir.
Neytendur eru þó aðhaldssamari núna en hið alræmda neysluár 2007 og fólk skuldsetur sig almennt ekki fyrir einkaneyslu, að sögn Kjartans.
„Við höfum verið að skoða hvaða trend eru í gangi. Okkur sýnist að vörurnar sem muni standa upp úr fyrir þessi jól séu alls konar snjalltæki fyrir heimilið. Amazon- eða Google-vörur sem eru persónulegir aðstoðarmenn fólks inni á heimilum og fólk getur til dæmis talað við. „Þessi tæki eru á viðráðanlegu verði og verða eflaust í mörgum jólapökkum.“
Gjörbreytt staða í merkjavöruflokknum
Kjartan grunar líka að vörur með merkjum sem við höfum ekki séð áður verði í mörgum jólapökkum. Tölvuleikir eru orðnir gífurlega vinsælir og stór vörumerki í alls konar varningi „Það eru meiri tekjur í tölvuleikjabransanum en kvikmyndabransanum og það er ekki ólíklegt að það verði keppt í tölvuleikjum á næstu ólympíuleikum. Liðin sem unga kynslóðin heldur með eru ekki lengur fótboltalið, heldur lið í tölvuleikjaheiminum. Ég held að við eigum eftir að sjá marga í Fortnite-peysum eftir þessi jól,“ og vísar Kjartan þar til þekkts tölvuleikjar með sama nafni.
Mest að gera á laugardögum
Jólaverslun á sína hápunkta á ákveðnum dögum og á ákveðnum tímum.
„Þetta er þriðja árið í röð með fjórum laugardögum í desember og toppar verslunin á milli klukkan milli tvö og fjögur á laugardögum. Því má búast við að núna verði desember óvenjustór verslunarmánuður hjá kaupmönnum.“
Bragi Valdimar Skúlason
Mynd / Heiðdís Guðbjörg Gunnarsdóttir
Með vorinu verður spurningaþátturinn Útsvar að öllum líkindum kvaddur og í staðinn hefst þátturinn Kappsmál sem Bragi Valdimar Skúlason og Björg Magnúsdóttir munu leiða ásamt glás af góðu fólki. Við spurðum Braga út í nýja þáttinn.
„Þetta eru í raun orðaleikir af ýmsum gerðum. Við ætlum eiginlega bara að leika okkur að málinu með öllum tiltækum ráðum,“ segir Bragi Valdimar sem hefur sannarlega mörg starfsheiti og er tónlistar-, auglýsinga-, orðaleikja-, þátta- og textagerðarmaður. „Við ætlum að fá allskonar fólk til að taka þátt. Héðan og þaðan af öllum mögulegum stærðum og gerðum. Skilyrðið er að hafa gaman af málinu og vera óhrædd við að takast á við það.“
Er það rétt að Útsvarið sé að hætta og þessi þáttur muni koma í hans stað? „Kappsmál fer ekki í loftið fyrr en næsta vor. En ef vel gengur geri ég ráð fyrir að þessi þáttur taki alfarið yfir dagskrá RÚV,“ svarar Bragi og við spyrjum hann þá hvort hann óttist ekki að aðdáendur Úrsvarsins verði brjálaðir við tíðindin. „Það eru hvort eð er allir alltaf brjálaðir. Hvort sem þeir horfa á Útsvar eða ekki,“ segir hann þá og hlær.
Húmor fyrir tungumálinu mikilvægur
Bragi segir að landinn hafi gríðarlegan áhuga á tungumálinu og sterkar skoðanir. „Aðallega held ég að það sé vegna þess að við getum notað það til að hugsa á í friði. Flestir vilja passa vel upp á tunguna og fara vel með hana. En það er auðvitað líka mikilvægt að pota aðeins í hana og teygja í ýmsar áttir.“
Aðspurður segir hann mikilvægt að fjalla um íslenskuna eins og gert var í þáttunum Orðbragð og gert verður í Kappsmáli. „Já, tvímælalaust. Við Brynja og Konni lögðum alltaf áherslu á að skoða málið á skemmtilegan og opinn hátt, forðast predikanir og vera hæfilega forvitin, helst hnýsin. Brynja verður okkur einmitt til ráðgjafar í þessum þáttum, en hún er að sprengmennta sig í útlandinu þessi misserin.“
Má gera grín að móðurmálinu og er það kannski mikilvægt til að ná til fólks? „Það er bráðnauðsynlegt, þetta er okkar eina móðurmál og það væri verra ef okkur færi að finnast það leiðinlegt. Mér hefur reyndar ekki enn þá tekist að finna neitt sérstaklega fyndið við afturbeygðar sagnir.“
Þessa dagana er verið að þróa þáttinn, finna leiki, prófa þá og finna út hvað virkar en framleiðslufyrirtækið Skot vinnur þetta með RÚV. Fram undan er hins vegar jólavertíðin. „Akkúrat núna er jólavertíð Baggalúts að bresta á með tilheyrandi jólahoppi og híi á átján tónleikum í Háskólabíói. Og fyrst spurt er, þá ætlum meðal annars að gefa út nýtt æsispennandi jólalag með Svölu Björgvins, sem dettur í hús á morgun. Það heitir svo mikið sem SEX,“ segir Bragi Valdimar að lokum.
Sviðslistahópurinn 16 elskendur frumsýnir þann 1. desember leikverkið Tilgangur lífsins í tilefni af 10 ára afmæli hópsins. Sýningin fer fram á gömlu Læknavaktinni á Smáratorgi. Við spurðum Hlyn Pál Pálsson, framkvæmdastjóra 16 elskenda, út í tilurð verksins.
„Einn meðlimur leikhópsins var boðaður í allsherjar heilsufarsrannsókn hjá Þjónustumiðstöð rannsóknarverkefna og upplifun hans af rannsókninni var svo súrrealísk að á tímabili leið honum eins og hann væri staddur í undarlegri leiksýningu eftir leikhópinn 16 elskendur,“ segir Hlynur. „Niðurstaðan úr heilsufarsrannsókninni var líka algjörlega á skjön við veruleikann og skemmtilega út í hött. Við ákváðum því að búa til okkar eigin „heilsufarsrannsókn“ þar sem áhorfendur fengju tækifæri til að mæta sjálfum sér í þeim tilgangi að reyna að komast að tilgangi lífs síns. Við sem leikhópur semjum og leikstýrum öllum okkar sýningum saman sem ein heild, það er því enginn einn höfundur eða leikstjóri.“
Sviðslistahópurinn 16 elskendur er samstarf listamanna úr ólíkum geirum; leiklist, myndlist, tónlist, danslist og gjörningalist. Hópurinn setur upp sýningar þar sem mörk hefðbundinna leiksýninga eru máð og þannig látið reyna á samband raunveruleika og sýningar.
„Við vinnum yfirleitt í óhefðbundnum leikrýmum, tökum inn sögu þeirra og samfélagslega virkni. Við leituðum að yfirgefinni heilsufarsstofnun eða skrifstofurými til að geta endurskapað upplifunina af súrrealísku heilsufarsrannsóknninni, en vorum orðin hálfvonlaus með að finna rými sem hentaði svona óhefðbundinni leiksýningu þegar við fengum þær fregnir að Læknavaktin væri flutt í Austurver og við ákváðum því bara að heyra í þeim. Þá fyrst fór boltinn að rúlla og sýningin fór að taka á sig mynd.“
Takmarkað sætaframboð er á sýninguna, pláss fyrir 36 áhorfendur á hverja sýningu, og aðeins sýnt í desember og janúar. „Loks er vert að minnast á að þetta er eina leiksýningin þar sem áhorfendur fá sérhannaða upplifun sem gefur þeim beinlínis kost á að verða betri manneskjur, sjá heiminn í nýju ljósi og fá meiri botn í líf sitt.“ Miðasala á www.tix.is.
Fimm karlkyns alþingismenn og ein alþingiskona hittust á bar og létu gamminn geisa. Uppistaðan í samræðunum var kvenfyrirlitning, karlagrobb, hómófóbía og staðfesting á því að íslensk pólitík gengur meira og minna út á hrossakaup og greiða á móti greiða. Ekkert nýtt í því. Það sem blessað alþingisfólkið vissi hins vegar ekki var að einhver óprúttinn kráargestur var með símann sinn stilltan á hljóðupptöku sem hann/hún síðan sendi á fjölmiðla. Hver fréttin af annarri af þessum óformlega fundi birtist á vefmiðlum og fjandinn varð laus á Facebook og Twitter. Alþingismennirnir báðust afsökunar á ummælum sínum í bak og fyrir, með þeim fyrirvara að sjálfsögðu að þeir hefðu verið drukknir og þar af leiðandi ekki ábyrgir orða sinna. Engum þeirra dettur í hug að segja af sér þingmennsku og í viðtölum fjölmiðla við þá kemur skýrt fram að þeir eiga ekki von á því að nokkur eftirmál verði af þessu gaspri þeirra. Þeir treysta sem fyrr á gullfiskaminni kjósenda og ætla ótrauðir að halda sínu striki. Nema hvað? Það er ekki hefð fyrir því að íslenskir stjórnmálamenn taki ábyrgð á orðum sínum og gerðum. Þeir skáka endalaust í því skjólinu að þeir séu ósnertanlegir og kjósendum komi í rauninni ekkert við hvað þeir eru að aðhafast. Þeir eiga þetta, þeir mega þetta.
Svörin sem þessir alþingismenn hafa gefið fjölmiðlum um rætur ummæla sinna á fyrrnefndu fylliríi eru grátlega fyrirsjáanleg. Það eru hin hefðbundnu svör ofbeldismanna: „Fyrirgefðu, ég meinti þetta ekki, ég var bara fullur, ég var bara reiður, þú veist að ég er ekki svona maður. Ég ber mikla virðingu fyrir konum, þótt ég meti þær eingöngu út frá útliti þeirra og kalli allar konur sem hafa skoðanir sem þær fylgja eftir, klikkaðar kuntur, kræfar kerfiskerlingar og apaketti sem ekkert vita, kunna eða geta. Það tala sko allir svona þegar þeir eru einir með strákunum. Þú veist það.“
Nei, kæru alþingismenn, við vitum það ekki. Þótt kvenfyrirlitningin í jafnréttisparadísinni Íslandi sé stæk og rótgróin þá tala sem betur fer ekki allir svona. Allra síst menn sem hafa verið í fararbroddi alþjóðlegra verkefna í jafnréttismálum. Að vera fullur er heldur engin afsökun. Og fólk „lendir“ ekki í því að segja hluti. Það er alltaf meðvituð ákvörðun hvað sem innbyrtu áfengismagni líður. Og það yfirklór að halda því fram að lýsingar á pólitískum hrossakaupum séu „bara lygi“ er svo yfirgengilega heimskulegt og ber vott um svo litla virðingu fyrir almenningi að það tekur engu tali. Ekki bjóða okkur upp á svona rakalaust bull, kæru alþingismenn. Reynið að hegða ykkur eins og viti bornar manneskjur. Stígið til hliðar og axlið ábyrgð á eigin bulli. Helst ekki síðar en strax. Því þótt það hafi greinilega alveg farið fram hjá ykkur þá hafa tímarnir breyst. Alþingismenn eru ekki lengur ósnertanlegir og Internetið man það sem gullfiskurinn gleymir. Það hlýtur að fara að koma að því að kjósendur fái nóg og setji ykkur stólinn fyrir dyrnar. Hingað og ekki lengra. Ykkar tími er liðinn.
Stundin - Jón Trausti Reynisson og Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir
Um fátt hefur verið fjallað jafn mikið síðustu daga og gróf ummæli þingmanna Miðflokksins og Flokk fólksins um samstarfsmenn sína á Alþingi. Spurður hvernig viðbrögðin hafi verið við fréttaflutningi Stundarinnar af málinu segir annar ritstjórinn, Jón Trausti Reynisson, m.a. áhugavert að fylgjast með viðbrögðum þeirra sem eiga hlut að máli. Þau sýni að stjórnmálamenn séu, eins og oft áður, sérfræðingar í að stjórna umræðunni sér í hag.
„Næsta skref virðist vera að fjalla ekki um það sem þeir gerðu, til dæmis það að Gunnar Bragi Sveinsson hafi skipað sendiherra til að eiga inni persónulegan greiða hjá Sjálfstæðisflokknum, heldur áfellast þá sem gerðu þessa upptöku og einblína á fjölmiðla og siðferði fjölmiðla,“ bendir hann á. „Þannig setur Sigmundur Davíð Gunlaugsson fram þá samsæriskenningu að hlerunarbúnaði hafi verið komið fyrir í símanum hans þótt við höfum birt frétt sem sýnir að það stenst alls ekki og hann vill að fjölmiðlar verði rannsakaðir vegna málsins. Mér finnst þessi viðbrögð stjórnmálamanna vera einna lærdómsríkust.“
Hann vill að fjölmiðlar verði rannsakaðir vegna málsins.
Jón Trausti segir að í gegnum árin hafi verið talað nokkuð óformlega um hrossakaup og helmingaskipti samfélagsins milli Framsóknarflokksins og Sjálfstæðisflokksins og þessar upptökur veiti ótrúlega innsýn í orðræðu og gildismat stjórnmálamanna. „Þarna eiga hlut að máli aðilar sem hafa kynnt sig með ákveðnum hætti, t.d. fyrir kosningar, en svo kemur bara í ljós að raunveruleikinn er allt annar.“
Þið hafið aldrei fyllt efasemdum um að birta þetta?
„Það er alltaf heilbrigt að efast um birtingu efnis af þessu tagi,“ svarar hann. „Efnið verður að vera fréttnæmt og það verður að vera hafið yfir allan vafa að það eigi erindi til almennings. Auðvitað byggir okkar ákvörðun á því að hafa hlustað á upptökurnar og uppgötvað að á þeim eru miklu alvarlegri hlutir en maður hefði getað ímyndað sér. M.a. meðferð á opinberu valdi, eins og að skipa í stöður fyrir hönd þjóðarinnar sem þarna er verið að fara með eins og einkaeign. Við teljum birtinguna því hafna yfir allan vafa. Það er ekki nokkur spurning um slíkt þegar stjórnmálamenn eru að misnota vald í eigin þágu.“
Jón Trausti segir að enn sem komið er hafi ekki komið fram krafa um að umfjöllunin verði stöðvuð. Aðeins umrædd pressa frá formanni Miðflokksins um að fjölmiðlar verði rannsakaðir. „Við höfum auðvitað leitt hugann að því að slíkt geti gerst í ljósi fyrri reynslu. Vonandi verður það ekki reynt í þetta sinn.“
Í hjarta miðborgarinnar, við Veltusund 1 fyrir framan Ingólfstorg, er veitingastaðurinn Burro Tapas + Steaks. Burro er rómaður fyrir framandi matarupplifanir þar sem bragðlaukarnir fá að njóta sín til fulls og fyrir suðræna og líflega stemningu. Burro er staðsettur á annarri hæð og skartar fallegu útsýni yfir Ingólfstorgið. Við hittum Fannar Alexander og fengum innsýn í hvað verður í boði á jólamatseðli staðarins á aðventunni.
Þið eruð komin á fullt að undirbúa aðventuna og jólamatseðillinn hefur litið dagsins ljós. Getur þú gefið okkur forskot á sæluna og sagt okkar hvað verður í boði á jólamatseðlinum í ár? „Í ár bjóðum við upp á eftirfarandi matseðil og vínpörun með matnum ef viðskiptavinurinn vill:
Burro-jólaupplifun
Skelfisksúpa, heimalöguð að hætti Burro Blekju-ceviche, mandarínur, fennika, dillolía Jólapuru-Taco, hægelduð grísasíða, BBQ mole, maíssalsa, stökk svínapura Lambakóróna, sykurbrúnaðar kartöflur, eins og mamma mín gerir, perúskt rauðkál, rauðrófur, escabeche Burro-Jólaeftirréttaplatti, sætindi í anda jólana
8.990. kr á mann / 13.990 með vínum
Burro er rómaður fyrir framandi matarupplifanir þar sem bragðlaukarnir fá að njóta sín til fulls.
Verða suðrænir réttir í aðalhlutverki hjá ykkur í að ventunni? „Við erum auðvitað nútímalegur mið- og suður-amerískur veitingastaður en erum staðsett í höfuðborg paradísar norðursins, Reykjavík. Okkur langaði að blanda íslenskum jólum saman við okkar suður-amerísku matargerð og þetta var útkoman. Til þess að svara spurningunni þá myndi ég frekar segja að íslenskir réttir í suðrænum búningi verði í aðalhlutverki hjá okkur í aðventunni.“
Við erum með hrikalega gott og skemmtilegt teymi hjá okkur í eldhúsinu.
Hver á heiðurinn af samsetningu jólamatseðilsins í ár? „Við erum með hrikalega gott og skemmtilegt teymi hjá okkur í eldhúsinu en það er hann Gísli Heiðar Ævarsson sem fer fyrir því.“
Munuð þið bjóða upp á viðburði í tengslum við aðventuna, það er að segja skemmtidagskrá samhliða því að gestir njóta matarins? „Við erum mikil partídýr og okkur finnst fátt skemmtilegra en að halda gott partí. Litli bróðir Burro Tapas + Steaks, hann Pablo Discobar, mun ekki slá slöku við núna í desember. Við erum með „happy hour“/hamingjustund hjá okkur alla daga klukkan 17-19. Og klukkan 23-01 alla mánudaga og þriðjudaga. Mánudagar eru Lation-kvöld, en hann Javi Valiño salsameistari hefur verið að spila þá. Miðvikudagar eru Studio 54-kvöld þar sem boðið er upp á sérvalda drykki á góðu verði og 50% afslátt af kampavíni allt kvöldið,“ segir Fannar Alexander og brosir. „Ég mæli eindregið með því að fylgjast líka með okkur á Instagram: pablodiscobarreykjavik og burroreykjavik þar sem við erum alltaf að bralla eitthvað nýtt.“
Er mikið um að fyrirtæki og hópar haldi upp á aðventuna hjá ykkur og bóki langt fram í tímann? „Já, mjög mikið. Veitingastaðurinn er mjög niðurhólfaður en það gerir okkur kleift að hafa hópa í hálfgerðu einkarými sem hefur verið mjög vinsælt en við getum mjög auðveldlega tekið á móti allt að 35 manna hópum. Þetta er líka tilvalin staðsetning fyrir fyrirtæki og hópa þar sem gott er að hittast í fordrykk uppi á Pablo Discobar, koma svo niður í mat á Burro Tapas + Steaks og eftir matinn er auðvelt að skella sér aftur upp í fjörið,“ segir Fannar Alexander og bætir við: „Við óskum öllum landsmönnum gleðilegra jóla og farsældar á komandi ári og hlökkum til að taka á móti ykkur.“
MARGT & MIKIÐ er verslun sem býður upp á fjölbreytt úrval af alls konar vörum. Má þar helst nefna leikföng, spil, púsl, þrautir og leiki, föndurvöru, ferðatöskur, tölvutöskur og útivistarbakpoka. Við kynntum okkur úrvalið á útivistarvörunum frá Thule og vörur í tengslum við útivist og ferðalög og spjölluðum við Guðjón Júlíusson sölustjóra.
Getur þú sagt okkur aðeins frá Thule og vörunum frá þeim? „Thule var stofnað árið 1942 og byrjaði framleiðslu sína þá. Frá upphafi hefur Thule framleitt vörur með það að leiðarljósi að einfalda fólki að lifa virkum lífstíl á einfaldan hátt. Margir þekkja ferðaboxin á bílana, hjólafestingarnar og skíðafestingarnar en það nýjasta er frábært úrval af útivistarbakpokum frá Thule,“ segir Guðjón.
Hjá MARGT & MIKIÐ getur þú fengið útivistarbakpoka í mörgum stærðum og gerðum.
Segðu okkur frá úrvalinu á útivistarbakpokunum sem í boði eru? „Hjá MARGT & MIKIÐ getur þú fengið útivistarbakpoka í mörgum stærðum og gerðum en það er mikilvægt að velja rétta bakpokann miðað við hvern og einn einstakling og eftir því hvað á að nota hann í, allt frá stuttum gönguferðum upp í margra daga ferðalag. Starfsfólkið okkar hjálpar þér að velja rétta bakpokann miðað við þínar þarfir og þinn líkama. Capstone-, All Trail-, Versant- og Guidepost-útivistarbakpokarnir eru allir með Versa Clik-smellufestingunni en það er sérstök festing sem er á mjaðmabeltinu á þessum bakpokum. Með Versa Clik getur þú fest ýmsa aukahluti á mjaðmabeltið með einföldum hætti en það getur verið þægilegt fyrir hluti sem þú vilt geta nálgast á auðveldan hátt án þess að taka bakpokann af þér. Dæmi um Versa Clik-festingar eru vatnsheldur geymslupoki, brúsahaldari, festing fyrir göngustafi, myndavélahulstur og fleira.“
Það er mikilvægt að velja rétta bakpokann miðað við hvern og einn einstakling og eftir því hvað á að nota hann í.
Þið eruð einnig með ferðatöskur frá Thule sem hafa notið mikilla vinsælda? „Já, við erum með frábært úrval af vönduðum ferðatöskum frá Thule. Ferðatöskurnar eru hannaðar með það að leiðarljósi að endast vel og veita þér þægindi á ferðalaginu, sem dæmi má nefna eina af okkar vinsælli handfarangurstöskum sem bæði er hægt að nota sem hefðbundna ferðatösku en einnig sem bakpoka. Töskurnar koma í ýmsum stærðum og gerðum allt frá nettum handfarangurstöskum upp í stórar ferðatöskur sem taka allt að 87 l sem er mikið kostur,“ segir Guðjón.
Útivistarsekkir eða „Duffle bags“ fást í fjórum stærðum og litum, allt frá 40 l upp í 130 l. Allar stærðir koma með ólum svo hægt sé að bera töskuna á bakinu en þessar ólar má auðveldlega taka af þegar þær eru ekki í notkun.
Guðjón nefnir að jafnframt sé mikið til af bakpokum og hefðbundnum tölvutöskum. „Bakpokar og hefðbundnar tölvutöskur eru til í miklu úrvali svo flestir ættu að finna réttu töskuna fyrir sig. Alltaf er gert ráð fyrir hólfi fyrir bæði fartölvu og spjaldtölvu. Svokallaðar „2in1“-töskur eru alltaf að verða vinsælli en það eru töskur sem bjóða upp á þann möguleika að nota bæði sem bakpoka eða sem hliðartösku.“
Myndir/ Úr myndasafni Margt og mikið Í samstarfi við Margt og mikið
Margt og mikið Opnunartími: Virka daga frá klukkan 11.00 til 18.00. Laugardaga frá klukkan 11.00 til 16.00. Holtasmára 1 201 Kópavogi www.margtogmikid.is
Blaðamaður heimsótti starfsstöð Innova, dótturfyrirtækis Marel, í útjaðri Seattle.
Um þessar mundir eru 40 ár frá því fyrstu rafeindasjóvogirnar, sem söfnuðu saman gögnum, komu fram frá stofnendum Marel. Mikið vatn hefur runnið til sjávar síðan, en fyrirtækið er nú á spennandi tímamótum og skráning í erlenda kauphöll framundan.
Kjarninn leit við í starfsstöð hugbúnaðarfyrirtækisins Innova, dótturfélags Marel, í útjaðri Seattle. Félagið stendur frammi fyrir miklum tækifærum á þjóðamörkuðum þegar kemur að meðhöndlun gagna. Á Seattle svæðinu eru flest stærstu hugbúnaðar- og tæknifyrirtæki heimsins með starfsstöðvar. Marel er í því í góðum félagsskap tæknifyrirtækja.
Starfsmenn fyrirtækisins eru nú um 6 þúsund talsins í 33 löndum. Mikill vöxtur undafarinna ára hefur skilað félaginu í fremstu röð á sínu sviði.
Gróf og móðgandi ummæli þingmanna Miðflokksins og Flokks fólksins í garð samstarfsmanna þeirra á þingi munu væntanlega ekki hafa áhrif á stöðu þeirra á þinginu að öðru leyti en að þetta gengisfellir þeirra persónur.
DV og Stundin hófu í fyrrakvöld að birta afrit af samtölum þingmanna Miðflokksins og Fólks flokksins sem áttu sér stað á barnum Klaustur við Austurvöll. Samtölin voru tekin upp án þeirra vitundar og lekið til fjölmiðlanna en ekki liggur fyrir hver það var sem tók samtölin upp. Þingmennirnir sem um ræðir eru Sigmundur Davíð Gunnlaugsson, Gunnar Bragi Sveinsson, Bergþór Ólason og Anna Kolbrún Árnadóttir úr Miðflokki og Ólafur Ísleifsson og Karl Gauti Hjaltason úr Flokki fólksins.
Á upptökunum heyrist að þingmennirnir eru við skál og láta þeir margt og misjafnt flakka um samstarfsfólk sitt á þingi. Gunnar Bragi lýsir því til að mynda hvar hann skipaði Árna Þór Sigfússon, fyrrum þingmann VG, sem sendiherra til að friðþægja þingmenn VG og draga athyglina frá skipun Geirs H. Haarde sem sendiherra. Þingmenn Miðflokksins leggja hart að þeim Ólafi og Karli Gauta að ganga í raðir Miðflokksins og eru miður smekkleg ummæli um Ingu Sæland, formann Flokks fólksins, látin falla í því samhengi. Þá er að finna rætin ummæli í garð nafngreindra þingmanna á borð við Oddnýju G. Harðardóttur, Loga Einarsson og Pál Magnússon sem og önnur ummæli sem verður ekki lýst nema sem stækri kvenfyrirlitningu.
Málið er í besta falli afar neyðarlegt fyrir þingmennina, sér í lagi þingmenn Miðflokksins sem láta vaða á súðum í samtölunum. Almenningur er hneykslaður á framferði þeirra og hefur ekki farið leynt með það á samfélagsmiðlum. Fjórmenningarnir sendu frá sér yfirlýsingu um miðjan dag í gær þar sem þeir báðust afsökunar.
Viðmælendur Mannlífs segja ólíklegt að málið kalli á afsögn þeirra þingmanna sem um ræðir. Þeir hafi ekki gerst brotlegir við neitt nema almennt velsæmi og þurfi fyrst og fremst að standa á sínu gagnvart samstarfsmönnum og kjósendum. Þá sé ólíklegt að eftirmálar verði fyrir þá fjölmiðla sem birtu samtölin.
Enginn getur þvingað þingmenn til að segja af sér
„Þetta orðfæri er auðvitað með miklum ólíkindum. Þarna eru ummæli sem eru svaðalegri en áður hafa heyrst af munni stjórnmálamanna,“ segir Eiríkur Bergmann Einarsson, prófessor í stjórnmálafræði, um ummæli þingmannanna og rifjar upp að á dögunum hafi háskólakennari í HR verið rekinn fyrir mun vægari ummæli. „Það er enginn sem getur þvingað þingmenn til þess að segja af sér, vilji þeir það ekki sjálfir, en eftirmál hljóta meðal annars að verða þau að aðrir þingmenn eigi örðugt með að treysta þeim sem svona tala um kollega sína. Og svo þurfa þeir auðvitað að standa frammi fyrir kjósendum sínum.“
Þarna eru ummæli sem eru svaðalegri en áður hafa heyrst af munni stjórnmálamanna.
Eiríkur segir boð Miðflokksmanna um að gera Ólaf Ísleifsson að þingflokksformanni áhugavert og til marks um það að þessir tveir flokkar séu að miklu leyti án lýðræðislegra innviða. „Fremur eins og skeljar utan um þingmenn. Í hefðbundnum flokkum þar sem lýðræðislegir innviðir eru til staðar væri trauðla hægt að bjóða mikilvægt embætti fram með slíkum hætti,“ segir Eiríkur og bætir við: „Krafan um sífellda endurnýjun á Alþingi og í stjórnmálum yfirleitt hefur valdið mjög hröðum umskiptum og raun valdið eins konar viðvaningsvæðingu stjórnmálanna á Íslandi. Það birtist meðal annars í því að sumir þingmenn virðast ekki skilja til hlítar skyldur og eðlilega háttsemi þingmanna. Inn á þing eru því komnir margir sem rísa kannski ekki undir þeim auknu kröfum sem gerðar eru til þingmanna umfram óbreytta borgara.“
Krafan um sífellda endurnýjun á Alþingi og í stjórnmálum yfirleitt hefur valdið mjög hröðum umskiptum og raun valdið eins konar viðvaningsvæðingu stjórnmálanna á Íslandi.
Fyllirísraus og karlagrobb
Birgir Guðmundsson, stjórnmálafræðingur við Háskólann á Akureyri, segist ekki muna eftir svipuðu máli; að stjórnmálamenn hafi náðst á upptöku með þessum hætti og fréttir birtar upp úr samtölum þeirra. „Þetta hljómar eins og eitthvað fyllirísraus og karlagrobb í einhverju barhorni og er fyrst og fremst vandræðalegt fyrir viðkomandi þingmenn.“
Birgir telur málið ekki koma til með að hafa pólitíska eftirmála. „Ekki nema til að gengisfelli alla þá þingmenn sem voru þarna,“ segir hann en bætir við að hann sjái það fyrir sér að einhver láti reyna á hvort það sé löglegt eða siðlegt að fjölmiðlar birti upplýsingar sem eru fengnar með þessum hætti. „Þá munu menn láta reyna á það hvort upplýsingarnar varði almenning eða ekki. Hvort þetta sé eitthvað sem skiptir máli fyrir þjóðfélagsumræðuna? Við sjáum að það gerir það miðað við viðbrögðin sem fréttirnar hafa fengið.“
Birgir bendir jafnframt á að Mannréttindadómstóll Evrópu hafi áður komist að þeirri niðurstöðu að jafnvel opinberar persónur eigi rétt á friðhelgi einkalífs. Jafnvel þó að þær séu á staddar á almannafæri. „Það að menn sitji einhvers staðar fullir með vinum sínum getur hugsanlega flokkast undir slíkt. En þetta eru fyrst og fremst formsatriði og ég er ekki viss um mál myndi vinnast endilega á þessum atriðum. Skaðinn er auðvitað skeður fyrir þetta fólk. Fyrst og fremst er þetta bara hallærislegt með stóru H-i, enda kemur það í ljós að menn eru í sárum yfir því að hlusta á sjálfa sig.“
Birgir segir fullmögulegt að málið verði kært til siðanefndar Blaðamannafélags Íslands (BÍ) en efast um að félagið hafi að öðrum kosti eitthvað um málið að segja. Blaðamannafélagið geti ekki skipt sér af einstökum ritstjórnarlegum ákvörðunum og hvort þær eigi erindi við almenning.
Fólk verður að gæta eigin orða
Í kjölfar birtingar DV og Stundarinnar á samtölum á upptökunni hafa margar spurningar vaknað, m.a. hvort birtingin sé lögleg. Lára V. Júlíusdóttir lögmaður segir prent- og tjáningarfrelsi alltaf vega þyngra en hömlur sem reynt er að setja á það. Það sé bundið í stjórnarskrána. „Annars veit ég ekki hvort það er hægt að leggja ábyrgðina á aðra en þá sem létu þessi ummæli falla í upphafi. Tæknin í dag er auðvitað orðin þannig að fólk verður að passa sig á því hvað það segir og hvar það segir það. Annars hafa einstaklingarnir sem eiga þarna hlut að máli s.s. ekkert verið að reyna að þræta fyrir eigin orð.“
Tæknin í dag er auðvitað orðin þannig að fólk verður að passa sig á því hvað það segir.
En telurðu að sá sem hljóðritaði samtalið gæti átt kæru yfir höfði sér ef hann finnst?
„Það eru alveg líkur á því,“ svarar hún. „Þ.e.a.s ef það tekst að hafa uppi á viðkomandi.“
Gróf og móðgandi ummæli þingmanna Miðflokksins og Flokks fólksins í garð samstarfsmanna þeirra á þingi hafa vakið mikla athygli. Þetta eru nokkur þeirra og viðbrögðin við þeim.
„Árni var náttúrlega ekkert annað en senditík Steingríms. Plottið mitt var að Geir yrði í skjólinu hjá Árna og það virkaði ekki bara 100 prósent heldur 170 prósent því að Árni fékk allan skítinn.“
Gunnar Bragi lýsir því hvernig hann fór að þegar hann skipaði Geir H. Haarde og Árna Þór Sigfússon í sendiherrastöður.
„Welcome to politics, Bergþór Ólason!“
Sigmundur Davíð skólar nýliðann til með þessari ódauðlegu setningu eftir að Bergþór hafði lýst efasemdum um tilboð Sigmundar um að gera Ólaf Ísleifsson að þingflokksformanni.
„Ég þarf meira af bjór.“
Þorstinn sótti að Ólafi Ísleifssyni undir ræðum Miðflokksmanna.
„[A]f því að þið eruð með þessa húrrandi klikkuðu kuntu sem formann Flokks fólksins sem þið ráðið ekki við. […] Komið til okkar og búum til eitthvað ævintýralegt.“
Úr söluræðu Bergþórs sem reyndi ásamt kollegum sínum úr Miðflokknum að fá þá Ólaf Ísleifsson og Karl Gauta Hjaltason til liðs við sig.
„Ertu ekki að grínast í mér. Heldur þú að við séum virkilega, að við séum að ræða svona hluti yfir bjór?“
Fyrstu viðbrögð Gunnars Braga við upptökunum.
„Það er ekki viðeigandi að tala svona og það er langur listi af fólki sem ég þarf að biðja afsökunar.“
Gunnar Bragi sér að sér og biðst auðmjúklega afsökunar.
„Alvarlegast er þó ef raunin er sú að á Íslandi sé farið að stunda hleranir á einkasamtölum stjórnmálamanna. Hafi verið gerð hljóðupptaka af fundi þeirra sex þingmanna sem þar eru nefndir hlýtur það að teljast alvarlegt mál.“
Sigmundi Davíð er ekki skemmt yfir upptökunum og vill að einhverjir aðrir sæti ábyrgð.
„Eins og fram hefur komið varð mér þar hressilega á í messunni hvað munnsöfnuð varðar, í garð manneskju sem hafði ekkert sér til sakar unnið til að verðskulda þá yfirhalningu. Þar virðist ég hafa notað orðfæri sem er mér framandi og ég veit ekki til að ég hafi áður notað.“
Bergþór biður Ingu Sæland afsökunar á orðavali sínu.
„Hann kemur með sínar samsæriskenningar og firrir sig allri ábyrgð eins og venjulega. Hvort sem hann flytur hér bunka í skattaskjól af peningum eða kemur fram þarna þá er það öðrum að kenna.“
Inga Sæland segir Sigmundi Davíð Gunnlaugssyni til syndanna.
Enn er mikil óvissa um íslensku flugfélögin eftir tíðindamikinn gærdag. Þótt bráðabirgðasamkomulag liggi fyrir um kaup Indigo partners á WOW liggi fyrir þá er rekstur félagsins enn í járnum. Á sama tíma kynnir Icelandair stórhuga áform um aukin umsvif en þrátt fyrir það hríðféllu hlutabréf félagsins í morgun.
Icelandair féll í gær frá kaupunum á WOW eftir að ljóst varð að fjárþörf lággjaldaflugfélagsins var umtalsvert meiri en stjórnendur Icelandair höfðu gert ráð fyrir. Í tilkynningu til kauphallar var það orðað þannig að viðskiptin hafi ekki staðist þær forsendur sem gerðar voru við undirritun kaupsamningsins. Til stóð að samþykkja kaupin á hlutahafafundi Icelandair sem haldinn var í morgun en tillaga fundarins var, eðlilega, borin tilbaka.
Ákvörðun Icelandair þurfti ekki að koma á óvart í ljósi þess hvað gerðist í aðdraganda fundarins. Að beiðni FME höfðu viðskipti með Icelandair verið stöðvuð og þá upplýsti Skúli Mogensen, forstjóri WOW, í tölvupósti til starfsmanna sinna að hann ætti í viðræðum við aðra fjárfesta. Það kom flatt upp á stjórnendur Icelandair. Loks bárust fréttir af því að WOW myndi skila fjórum þotum sem það hafði haft á leigu sökum minnkandi umsvifa.
Seint í gærkvöldi bárust svo tíðindi af bráðabirgðasamkomulagi um kaup fjárfestingafélagsins Indigo Partners á WOW. Bandaríska félagið hefur víðtæka reynslu af rekstri lággjaldaflugfélaga og er til að mynda aðalfjárfestirinn í Tiger Airways sem er með bækistöðvar í Singapore, og Spirit Airlines, sem er staðsett í Flórída. Það er einnig stór fjárfestir í Wizz Air Holdings, Plc, Frontier Airlines, Volaris Airlines og JetSMART. Það yrði því mikill happafengur fyrir Skúla og WOW gangi kaupin í gegn.
Það er hins vegar ekkert víst að svo verði enda einungis um bráðabirgðasamkomulag að ræða og enn er margt á huldu um viðskiptin. Þannig kemur ekkert fram í tilkynningu WOW hverjir skilmálarnir eru og þá eru uppi efasemdir um rekstrarhæfi WOW. Öldurót undanfarinna vikna hefur án efa haft áhrif á bókanir og um leið fjármagnsflæði til fyrirtækisins. Sú staðreynd að Skúli þurfti að lýsa því yfir að starfsmenn fengju greidd laun nú um mánðarmótin segja sína sögu um stöðu fyrirtækisins. Fyrirhuguð kaup Indigo og WOW munu taka einhvern tíma og Skúli þarf þess vegna að tryggja rekstur WOW þangað til. Til þess gæti þurft umtalsverðar fjárhæðir og tíminn mun leiða í ljós hvort og þá hvernig það bil verður brúað. Nú þegar er farið að grípa til ráðstafana og fengu 15 starfsmenn WOW uppsagnarbréf í morgun.
Það er mikið undir fyrir íslenskt efnahagslíf að kaupin gangi í gegn enda gerir greining stjórnvalda ráð fyrir að fall WOW myndi þýða umtalsverða veikingu krónunnar og samdrátt hagvaxtar um allt að 3%. Höggið fyrir ferðaþjónustuna yrði gríðarlegt sem sést á því að Airport Associates á Keflavíkurflugvelli sagði upp 237 manns í gær þegar ljóst var að kaup Icelandair á WOW myndu ekki ganga í gegn. Um varúðarráðstafanir er að ræða og standa vonir til að hægt verði að draga uppsagnirnar tilbaka ef það tekst að halda WOW á floti.
Hræringar hjá Icelandair
Hlutabréf í Icelandair ruku upp þegar tilkynnt var um kaupin á WOW. Að sama skapi hríðféllu þau þegar tilkynnt var um að ekkert yrði af þeim. Á hluthafafundi í morgun var tilkynnt um metnaðarfull áform Icelandair um að stækka leiðarkerfið og stjórfjölga flugferðum á helstu áfangastaði félagsins. Hægt yrði að auka sætaframboð um 35% og auka fjölda ferðamanna til Íslands um 350 þúsund. Þá var samþykkt tillaga um að auka hlutafé í Icelandair um allt að 625 milljónir hluta að nafnvirði.
Ólíkt því sem við mátti búast héldu hlutabréf í Icelandair áfram að falla í morgun, þrátt fyrir þessi tíðindi. Annað hvort hefur markaðurinn ekki trú á fyrirætlunum stjórnenda fyrirtækisins eða hann metur sem svo að mögulegur nýr eigandi WOW sé ógn fyrir Icelandair. Að sama skapi hefur markaðurinn tekið vel í tíðindin af WOW því gengi krónunnar hefur styrkst gagnvart öllum helstu gjaldmiðlum og gengi allra félaga í kauphöllinni, að Icelandair undanskildu, hafa hækkað.
Loftslagsbreytingar eru stærsta ógn mannkyns. Þetta sagði aðalritari Sameinuðu þjóðanna, António Guerres, í mars á þessu ári á meðan hann velti því upp hversu margar neyðarbjöllur þyrftu að hringja til að heimurinn tæki almennilega við sér.
Nei, ekki kjarnorkustríð, borgarastyrjaldir eða hungur – heldur loftslagsbreytingar. Og enn heldur jörðin áfram að gefa sterk merki – sem fleiri villieldar, fellibyljir og hitabylgjur á þessu ári bera vott um. Texti Utangarðsmanna í laginu Hírósíma virðist ekki svo fjarlægur veruleiki þegar spár vísindamanna um 3° og 4° hlýnun jarðar eru skoðaðar.
Hlýnun jarðar er óumdeilanleg og hefur verið staðfest í mörgum athugunum frá miðbiki síðustu aldar. Áhrif þess eru margvísleg, t.d. breytingar á veðurfari – aukið átakaveður, þurrkar, villieldar og breytingar á vindafari, súrnun sjávar og hækkun sjávarmáls. Loftslagsbreytingar munu stofna fæðuöryggi og heilsu í hættu á mörgum svæðum heimsins. Milliríkjanefnd Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar sendi út viðvörun í október enda hafa stjórnmálin tekið hægt við sér. Kallað var eftir tafarlausum aðgerðum til að takmarka losun ef markmið Parísarsamkomulagsins um 1,5°C hlýnun frá ársmeðalhita frá iðnbyltingu á að standa. Samkvæmt Parísarsamkomulaginu hafa 197 ríki heims, m.a. Ísland, skuldbundið sig til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda til að halda hnattrænni hlýnun jarðar frá iðnbyltingu undir 2° en undirmarkmið var 1,5°.
Notkun jarðefnaeldsneytis veldur skaðanum
Rannsóknir hafa leitt í ljós að notkun á jarðefnaeldsneyti – olíu, kolum og gasi – hefur valdið mestri losun gróðurhúsalofttegunda af mannavöldum eða 80% af heildarlosun gróðurhúsalofttegunda í heiminum á árunum 1970 til 2010. Þessir orkugjafar losa koltvísýring út í andrúmsloftið og aukinn styrkur hans í andrúmsloftinu veldur því að hitastig jarðar hækkar. Jarðefnaeldsneyti heldur áfram að vera meginorkugjafinn í heiminum og þrátt fyrir fjölbreyttar áætlanir ríkja til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda jókst losun vegna jarðefnaeldsneyta um 1 gígatonn á ári frá 2000-2010. Talið er að aðeins um 100 alþjóðafyrirtæki séu ábyrg fyrir 71% af losun frá 1988. Þar af er talið að 25 fyrirtæki beri ábyrgð á helmingi losunar, eða 50%. Ljóst er að iðnaður og fyrirtæki sem nota jarðefnaeldsneyti bera mikla ábyrgð, en jafnframt við sem neytendur.
Í vikunni kom út skýrsla á vegum Sameinuðu þjóðanna þar sem fram kemur að heimurinn þurfi að þrefalda áætlanir um að draga úr notkun jarðefnaeldsneytis til að halda sig við markmið um 2° hlýnun ella verði afleiðingarnar hörmulegar. Skuldbindingum Parísarsamkomulagsins verði ekki mætt nema komi til viðbótaraðgerða.
Á Íslandi mun áhrifa einna helst gæta af ýmiskonar náttúruvá – breytingum á jöklum, vatnafari og sjávarstöðu. Í skýrslu vísindanefndar um áhrif loftslagsbreytinga hér á landi er bent á aukna flóða- og rigningarhættu sem og að rýrnun jökla geti leitt til breytinga á jökulhlaupum og aukið kvikuframleiðslu undir Íslandi. Taka þurfi tillit til þess við áhættumat vegna eldgosa. Fyrst og fremst er þörf á auknum rannsóknum enda áhrif hlýnandi loftslags á veðurfar ekki ljós, svo sem á aftakaveður eða lægðagang. Súrnun sjávar er þó hraðari á okkar hafsvæði en víða annars staðar, sem hlýtur að valda áhyggjum, m.a. vegna áhrifa á sjávarútveg.
Áætlun ríkisstjórnarinnar
Ríkisstjórnin birti aðgerðaráætlun í loftslagsmálum í september síðastliðnum. Markmið áætlunarinnar er að uppfylla skuldbindingar Íslands samkvæmt Parísarsamkomulaginu árið 2030 og ná kolefnahlutleysi árið 2040. Draga á úr losun gróðurhúsalofttegunda einkum með tveimur verkefnum, með orkuskiptum í samgöngum og með endurheimt votlendis, bindingu kolefnis með landgræðslu og skógrækt. Útfösun jarðefnaeldsneytis er langtímamarkmið og ekki á að hætta notkun fyrr en eftir 32 ár, eða árið 2050.
Meira og minna allur iðnaður á Íslandi losar gróðurhúsalofttegundir. Vélar og tæki í byggingariðnaði, losun á sér stað við meðferð úrgangs, í landbúnaði og frá iðnaðarferlum vegna stóriðju. Þá er losun talsverð í flugsamgöngum og skipaflutningum. Innan skipaflutninga hefur losun hins vegar dregist saman með loftslagsvænni skipastarfsemi, losun hefur staðið í stað í landbúnaði en aukist vegna stóriðju og flugsamgangna.
Fossil free Iceland 2030
Á miðvikudaginn stóð Sænsk-íslenska viðskiptaráðið fyrir ráðstefnu í Háskólabíói undir yfirskriftinni: Fossil free Iceland 2030 – Ísland án jarðefnaeldsneyta. Áhersla var lögð á orkuskipti í vegasamgöngum og rafvæðingu bílaflotans. Efni ráðstefnunnar rímar við verkefni stjórnvalda um að hraða orkuskiptum í vegasamgöngum, en eins og yfirskriftin ber með sér er lagt til að gengið sé lengra og markmiðið sett hærra. Framsögumenn voru frá Íslandi, þar með talið samgönguráðherra, og frá Svíþjóð. Svíar eru rísandi stjörnur í rafbílaheiminum, ásamt Noregi, en samspil framsýnnar stefnumótunar og hagfelldra markaðsskilyrða hefur unnið þeim þann titil. Mikil áhersla hefur verið á tækniþróun fyrir rafrænar vegasamgöngur og fyrirtæki eins og Scania eru leiðandi í heiminum með hybrid-strætisvagna og -vörubíla. Í þeirri áskorun sem aðlögun vegna loftslagsbreytinga eru fyrir heiminn felast líka tækifæri, eins og fram kom á ráðstefnunni.
Meðal þeirra sem tóku til máls á ráðstefnunni Fossil free Iceland 2030 – Ísland án jarðefnaeldsneyta var Sigurður Ingi Jóhannsson samgönguráðherra. Mynd / Hákon Davíð
Í júní á þessu ári sagði umhverfisráðherra: „Rafbílar gætu orðið næsta stóra byltingin í samgöngu- og loftslagsmálum hér á landi“. Á ráðstefnunni kom fram að á Íslandi eru góðar forsendur til rafbílavæðingar sem og talsverður efnahagslegur ávinningur. Í fyrsta lagi er talið að rafvæddur bílafloti noti aðeins lítið magn af framleiddu rafmagni hér á landi. Um 280 þúsund bílar eru skráðir á Íslandi en mögulega muni þeir aðeins nota um 3% af framleiddu rafmagni. Í öðru lagi getur landið orðið með öllu óháð innflutningi á olíu vegna vegasamgangna, en það mun skila efnahagslegum ávinningi í formi gjaldeyristekna og hafa jákvæð áhrif á vöruskiptajöfnuð. Notkun rafbíla mun ennfremur auka loftgæði með því að draga úr mengun. Innviðauppbygging þarf að eiga sér stað samhliða en nú þegar hafa hraðhleðslustöðvar verið settar upp við hringveginn og þá má jafnframt huga að mörgum nýsköpunartækifærum svo sem varmaskiptastöðvum sem taka inn á sig heitt vatn og breyta því í rafmagn. Fyrir nokkrum dögum var það svo staðfest af Evrópsku umhverfisstofnuninni að m.t.t. líftíma og framleiðslu eru rafbílar mun umhverfisvænni. Það á ekki einungis við í tengslum við losun gróðurhúsalofttegunda heldur einnig til að draga úr mengun, sem er ekki síður skaðleg umhverfinu.7
Ísland hefur reynslu af umfangsmiklum orkuskiptum, þegar átak var gert í orkuskiptum við húshitun á 20. öld sem var framfaraskref í átt að betri lífskjörum og sjálfbærara samfélagi. Af öðrum mögulegum ávinningi er ímynd Íslands – öll orka í daglegu lífi Íslendings yrði fengin af endurnýjanlegum orkugjöfum.
Sala rafbíla hefur aukist talsvert á Íslandi og hlutfall endurnýjanlegrar orku í vegasamgöngum hér á landi er nú 7,7%. Stjórnvöld hafa stutt við þessa þróun með ívilnunum, þ.e. með afslætti af virðisaukaskatti þegar keypt eru slík farartæki. Markmið íslenskra stjórnvalda er nú að hlutfall endurnýjanlegrar orku verði 40% árið 2030 og að nýskráningar bensín- og díselbíla verði óheimilar það ár. Þetta á að minnka losun frá vegasamgöngum um 35% árið 2030 sé miðað við árið 2005. Til samanburðar hefur norska þingið sett markið á að allir nýir bílar losi ekkert árið 2025. Í Noregi er meirihluti keyptra nýrra bíla nú rafmagnsbílar. Í Svíþjóð er gengið enn lengra og miðað við að minnka losun um 70% í vegasamgöngum miðað við 2030.
Mynd af vef Hagstofu Íslands.
Forsendur fyrir orkuskiptum í samgöngum hér á landi eru góðar með tilliti til smæðar landsins og aðgengi að orku. Stjórnvöld eiga að setja markið hærra hvað varðar hlutfall endurnýjanlegrar orku í vegasamgöngum, ef milljónalönd eins og Noregur og Svíþjóð geta það, getum við það líka. Nýjustu fréttir úr alþjóðasamfélaginu styðja það markmið og nýlegar tölur Hagstofunnar bera jafnframt vott um að einstaklingar á Íslandi losi mestan koltvísýring í Evrópu. Í samræmi við yfirskrift ráðstefunnar – skal stefnan sett á Rafmagnað Ísland 2030.
Loftslagsbreytingar eru eitt umfangsmesta verkefni sem heimurinn stendur frammi fyrir í dag og hefur áhrif á alla þætti samfélags, svo sem lifnaðarhætti, atvinnugreinar, efnahag og náttúru. Tökum það verkefni föstum tökum. Í vegasamgöngum er dauðafæri til að gera enn betur.
Fullyrða má að stór hluti þjóðarinnar hafi í vikunni fylgst grannt með framvindu sölumála hjá WOW air og áhyggjufull örvænting gripið um sig á ný eftir stutt feginsandvarp í kjölfar frétta af kaupum Icelandair á félaginu. Í dag, föstudag, er eins konar D-dagur í málinu, hluthafafundur hjá Icelandair og útborgunardagur hjá WOW og við eigum eftir að sjá hvort við fáum annan svarta föstudaginn í röð, og nú heldur afdrifaríkari, eða hvort lífið heldur áfram með nokkuð eðlilegum hætti.
Hvort heldur sem verður, þá hefur titringurinn í mælakerfi fjármálaheimsins á Íslandi sýnt okkur að undirstöður ferðaþjónustunnar og hagvaxtarins undanfarin ár eru, þegar allt kemur til alls, brothættari en við höfum viljað vera láta. Þegar óvissa í flugmálum kemur í kjölfar óhagstæðrar gengisþróunar, og hægari fjölgunar ferðamanna til landsins, og jafnvel fækkunar ferðamanna víða um land, minnir ástandið dálítið á veiðimannasamfélagið Ísland fyrir fiskveiðistjórnun. Í því samfélagi voru aflakóngar óskabörn þjóðarinnar, jafnvel þótt stór hluti aflans færi á endanum í gúanó. Ferðaþjónusta síðustu ára hefur vissulega gefið góðan afla, en verðmætin til lengri tíma kannski ekki í samræmi við það.
Stefna í ferðaþjónustu
En það hefur mikið verið rætt um nauðsyn skipulags og stefnu í ferðaþjónustu þótt lítið hafi orðið úr verki. Eitt umræðuefnið í þessum dúr hefur verið að dreifa ferðamönnum betur um landið, fjölga áfangastöðum til að fjölga atvinnutækifærum víðar og létta á átroðningi þeirra svæða sem næst eru Keflavíkurflugvelli, sem er nánast eina mögulega innkoman með flugi til landsins.
Nú, þegar hægist í ferðaþjónustunni sem virðist ætla gerast hvort sem dagurinn í dag verður svartur eða bara grár föstudagur, þá hefði verið eðlilegt að stökkva til og opna kranann enn meira með fleiri mögulegum leiðum inn í landið. Freista þess að halda uppi rennsli ferðamanna. Akureyrarflugvöllur er í því samhengi augljós valkostur, en þar hefur hins vegar áralöng togstreita og óskýrleiki milli ríkisins og ISAVIA um ábyrgð á vellinum leitt til þess að aðstaðan er ófullnægjandi.
Þannig að þeir vetrarferðamenn sem tekist hefur að laða norður í stórum stíl með fyrst breskri og nú einnig hollenskri ferðaskrifstofu í beinu flugi þurfa að hírast tímunum saman í strætisvögnum í kuldanum utan við flugstöðina á meðan verið er að taka á móti farangri og afgreiða fólk í gegnum komuhlið. Og sagan endurtekur sig síðan þegar þessir farþegar ætla svo í burtu. Að sjálfsögðu truflar þetta í leiðinni allt innanlandsflug.
Afgangsstærð
Stefnan um að dreifa ferðamönnum um landið með því að fjölga áfangastöðum birtist síðan í því að hafa flugvöllinn á Akureyri sem afgangsstærð á samgönguáætlun. Heimamenn hafa sýnt fram á að það er leikur einn að kippa þessu aðstöðuleysi í liðinn, a.m.k. til bráðabigða, fyrir, til þess að gera, lágar fjárhæðir. En verði það ekki gert er beinlínis verið að bregða fæti fyrir þróun ferðaþjónustu á Norðurlandi og neita henni um möuleika á að takast á við erfiða stöðu. Verði það raunin væri slíkt ekki bara einhver grár föstudagur, heldur kolsvartur.
||Þjóðkirkjan þagði lengst af þunnu hljóði um mál samkynhneigðra
Bréf til bjargar lífi er stærsti mannréttindaviðburður í heimi sem mannréttindasamtökin Amnesty International standa fyrir í 150 löndum og landsvæðum á hverju ári í kringum 10. desember. Við spurðum Bryndísi Bjarnadóttur, herferðastjóra Íslandsdeildar Amnesty International, nánar út í viðburðinn.
„Í herferðinni koma hundruð þúsunda saman og skrifa undir bréf til stjórnvalda sem fótumtroða mannréttindi fólks og krefjast réttlætis í þágu þolenda brotanna. Fjöldinn allur skrifar einnig stuðningskveðjur til þolendanna og veitir þeim þannig styrk og vissu um að umheimurinn hafi ekki gleymt þeim. Þessar kveðjur eru ekki síður mikilvægar því þær halda oft lífi í þeim sem sviptir hafa verið frelsinu og voninni,“ segir Bryndís og nefnir dæmi um árangur. „Albert Woodfox sat til að mynda í einangrun í fjóra áratugi í hámarksöryggisfangelsi í Louisiana-ríki í Bandaríkjunum, læstur inni í klefa sem var 183 x 244 cm að stærð, í 23 tíma á dag þar sem dagsbirta var nánast engin. Woodfox hlaut dóm árið 1971 fyrir vopnað rán. Mál hans var tekið upp í Bréf til bjargar lífi árið 2015 en hann hlaut löngu tímabært frelsi í febrúar 2016, á 69 ára afmælisdaginn sinn. Woodfox lét eftirfarandi orð falla í tengslum við stuðninginn sem hann hlaut: „Vegna Bréf til bjargar lífi hafa mér borist þúsundir bréfa hvaðanæva að úr heiminum með ákalli um stuðning og samstöðu. Þessi skilaboð utan veggja fangelsis hafa reynst uppspretta að innri styrk til að halda áfram baráttunni fyrir frelsi mínu.“
Þessi magnaði viðburður er sönnun þess að í krafti fjöldans er hægt að umturna lífi fólks sem sætir grófum mannréttindabrotum.“
Á síðasta ári voru send rúmlega 5 milljón bréf, kort, smáskilaboð og tölvupóstar í þágu þolenda pyndinga, lögregluofbeldis, samviskufanga, baráttufólks fyrir mannréttindum og réttindum hinsegin fólks. Íslendingar létu heldur ekki sitt eftir liggja í baráttunni fyrir betri heimi á síðasta ári en nærri 3% þjóðarinnar tók þátt. Alls söfnuðust rúmlega 95.000 undirskriftir frá Íslandi og þar af tæplega 50.000 á vefsíðunni amnesty.is.
„Í ár stefnum við að því að ná rúmlega 100.000 undirskriftum og þar af 70.000 á síðunni okkar. Fjöldinn allur af sjálfboðaliðum úti á landi leggur jafnframt herferðinni lið með því að skipuleggja margs konar viðburði í sínum sveitarfélögum og safna undirskriftum í þágu þeirra mála sem við tökum fyrir hverju sinni. Þá tekur fjöldi framhalds- og grunnskóla þátt í keppni um flestar undirskriftir og almenningsbókasöfn um land leggja sömuleiðis sitt af mörkum.“
Bryndís Bjarnadóttir, herferðastjóri Íslandsdeildar Amnesty International. Mynd / Aldís Pálsdóttir
Íslenskar konur geta speglað sig í reynslu sumra kvennanna
Í ár er herferðin helguð tíu hugrökkum baráttukonum sem hafa verið áreittar, fangelsaðar, pyndaðar og jafnvel myrtar vegna starfa sinna í þágu mannréttinda. „Konur sæta áfram margvíslegri mismunun vegna kyns síns og vegna baráttu sinnar í þágu mannréttinda en þær neita að láta þagga niður í sér og hafa verið í fararbroddi mannréttindabaráttunnar árið 2018. Um heim allan eru konur í fararbroddi andófsfólks. Þær standa í fremstu víglínu, berjast gegn mismunun, þvinguðum brottflutningi og kúgun. Staða þeirra sem leiðtoga í samfélögum sínum er enn merkilegri vegna erfiðleika sem varðað hafa vegferð þeirra. Margar kvennanna búa í samfélögum þar sem konum er ætlað að þola óréttlæti án þess að rödd þeirra heyrist. Með því að slást í hóp þeirra geta Íslendingar lagt sitt lóð á vogarskálar jafnréttis, frelsis og réttlætis.“
Bryndís segir að margar íslenskar konur séu öflugar baráttukonur og þar standi hæst baráttan gegn kynbundnu ofbeldi og jafnrétti kynjanna. „Við erum hins vegar svo lánsamar að lifa í nokkuð öruggu samfélagi þar sem öfgahópar gera ekki grimmilegar atlögur að konum fyrir baráttu þeirra og stjórnvaldið beitir ekki pyndingum eða tekur okkur af lífi til að þagga niður í okkur. Hins vegar held ég að margar íslenskar konur geti speglað sig í reynslu sumra þeirra kvenna sem við berjumst fyrir, sérstaklega ef þær upplifa mismunun út frá fleiri þáttum en bara kyns síns vegna. Eitt málanna er til dæmis mál Gulzar frá Kirgistan en hún lenti í bílslysi árið 2002 og missti hreyfigetuna í fótleggjum í kjölfarið. Hún berst ötullega fyrir réttindum fólks með fötlun í heimalandi sínu og að sá hópur fái lifað með reisn.
Hún áttaði sig fljótt á því að fólk með fötlun stóð allt frammi fyrir svipuðum vandamálum, meðal annars erfiðleikum við að finna vinnu, því margir vinnustaðir voru ekki aðgengilegir fyrir hjólastóla, eða að þurfa að reiða sig á aðra til að lyfta sér upp í strætisvagna, sem er niðurlægjandi reynsla. Hún verður daglega fyrir mismunun í samfélagi þar sem konur eiga ekki að hafa hátt og litið er á fólk með fötlun sem „ónytjunga“ með ólæknandi sjúkdóm. Þó að íslenskar konur geti sannarlega haft hátt og gera það margar, sem betur fer, þá held ég að konur með fötlun hér á landi verði fyrir tvöfaldri mismunun og eigi því erfiðara með láta rödd sína heyrast.“
Ljósainnsetningu verður ýtt úr vör í annað sinn fyrir framan Hallgrímskirkju, föstudaginn 30. nóvember kl. 17.
Ljósum böðuð Hallgrímskirkja
Fólk getur tekið þátt á vefsíðunni amnesty.is og annaðhvort valið að skrifa undir öll málin tíu eða valið þau mál sem það vill styðja. „Þá setja margir undirskrift sína við fyrirframskrifuð bréf til stjórnvalda sem við prentum á sérstök aðgerðakort. Einnig sendum við áköll til félaga í sms-aðgerðanetinu okkar og í Netákallinu svo leiðirnar til að taka þátt eru margar. Íslandsdeild Amnesty International heldur síðan utan um allar undirskriftirnar, aðgerðakortin og bréfin og sér um að senda utan til viðkomandi stjórnvalda. Bréfin hafa orðið mikla vigt, í fyllsta skilningi þess orðs, hér fara heilu bílfarmarnir af bréfum og kortum út af skrifstofu samtakanna og það er erfitt fyrir stjórnvöld að líta undan.“
Á síðasta ári stóð Íslandsdeild Amnesty International í fyrsta sinn fyrir gagnvirkri ljósainnsetningu við Hallgrímskirkju, sem kallast Lýstu upp myrkrið, en þar geta gestir og gangandi tekið þátt með því að skrifa undir mál baráttukvennanna á spjaldtölvu fyrir framan kirkjuna. Ljósainnsetningunni verður ýtt úr vör fyrir framan Hallgrímskirkju, föstudaginn 30. nóvember kl. 17 og stendur yfir í þrjá daga frá kl. 17 til kl. 22. „Í ár kynnum við enn áhrifameira myndefni og skreytingar fyrir ljósainnsetninguna til sögunnar svo enginn má missa af þessum töfrandi viðburði.“
Réttarhöldin tóku 15 mínútur Herferðin í ár er helguð tíu hugrökkum baráttukonum sem hafa verið áreittar, fangelsaðar, pyndaðar og jafnvel myrtar vegna starfa sinna í þágu mannréttinda. Hér eru sögur fjögurra þeirra.
Marielle Franco, Brasilía
Marielle Franco var óttalaus í baráttu sinni fyrir réttlátari og öruggari Rio de Janeiro. Hún barðist fyrir réttindum ungs fólks, blökkukvenna og hinsegin fólks. Hún gagnrýndi líka ólögmæt dráp lögreglu. Það var þaggað niður í henni þegar hún var skotin til bana í bíl sínum. Hún er ein af a.m.k. 70 mannréttindafrömuðum sem myrtir voru í Brasilíu 2017.
Amal Fathy, Egyptaland
Þann 9. maí síðastliðinn birti Amal Fathy myndband á Facebook þar sem hún deildi reynslu sinni af kynferðislegri áreitni, vakti athygli á umfangi vandans í Egyptalandi og gagnrýndi stjórnvöld fyrir að vernda ekki konur. Hún var handtekin í kjölfarið.
Atena Daemi, Íran
Atena Daemi hefur verið ötul í baráttunni gegn dauðarefsingunni í Íran. Hún skrifaði stöðufærslur á samfélagsmiðlum, dreifði bæklingum og tók þátt í friðsamlegum mótmælum. Hún var dæmd í sjö ára fangelsi. Réttarhöldin tóku bara fimmtán mínútur og hún hefur sætt ofbeldi og niðurlægjandi meðferð í fangelsi.
Vitalina Koval, Úkraína
Vitalina Koval leggur á sig mikla vinnu til að styðja við bakið á hinsegin fólki í heimabæ sínum í Úkraínu. Hún varð hins vegar fyrir hrottafenginni árás í kjölfar þátttöku sinnar í skipulagningu friðsamlegrar kröfugöngu. Vitalina neitar að láta hótanir og ofbeldi þagga niður í sér.
„Þetta er ekkert ósvipað og með Panamaskjölin,“ segir Kristjón Kormákur Guðjónsson, ritstjóri DV, um birtingu samtala þingmanna Miðflokksins og Flokks fólksins.
„Þetta er ekkert ósvipað og með Panamaskjölin. Þau voru fengin eftir krókaleiðum en innihaldið skipti almenning máli. Fjölmiðlar fá gögn á hverjum einasta degi og oft enda þau í ruslafötunni en það er okkar að leggja mat á þessi gögn og hvort þau eigi erindi við almenning. Við gætum okkur hins vegar á að virða einkalíf þingmanna en þarna vega almannahagsmunir þyngra en auðvitað birtir DV ekki allt sem þarna kemur fram,“ segir Kristjón Kormákur Guðjónsson, ritstjóri DV, um birtingu samtala þingmanna Miðflokksins og Flokks fólksins.
Fjölmiðlar fá gögn á hverjum einasta degi og oft enda þau í ruslafötunni.
Kristjón segist aldrei hafa haft efasemdir um birtingu samtalanna enda eigi innihald þeirra klárt erindi við almenning. Upptakan barst DV í gærmorgun og voru fyrstu fréttir upp úr þeim í gærkvödi. „Þetta eru yfir tveir tímar af samtölum þar sem þingmenn tala tæpitungulaust, svo vægt sé til orða tekið, um stjórnmál og aðra þingmenn. Margt sem þar kemur fram á ekkert erindi við almenning en þegar fyrrverandi ráðherra greinir frá baktjaldamakkinu í kringum það að skipa Geir Haarde sem sendiherra á það að sjálfsögðu erindi við almenning. Almenning hefur lengi grunað þetta en í fyrsta sinn fáum við staðfest hvernig að þessu er staðið. Þá spyr maður sig, hversu oft hefur svipuð atburðarás átt sér stað?“
Þegar þetta var skrifað hafði engin tilraun verið gerð til að stöðva birtingu frétta upp úr gögnunum. Segir Kristjón að til þess þurfi að koma til lögbanns sem sé ólíklegt á þessum tímapunkti. „Það er hins vegar gott að sjá einstaka þingmenn úr þessum hópi biðjast afsökunar en hvað gerist svo er erfitt að segja til um.“
Læknafélag Íslands hefur skorað á yfirvöld að stöðva án tafar sölu á rafrettum eða „veipi“. Guðmundur Karl Snæbjörnsson, sérfræðingur í heimilislækningum í Svíþjóð, sagðist í viðtali við Lindu Blöndal á Hringbraut vera því fullkomlega ósammála. Ekkert hefði verið sannað um skaðsemina. Hart er deilt um þetta en Læknafélagið segir Guðmund Karl vera einn af örfáum til að segja rafrettur skaðlausar.
Lára G. Sigurðardóttir, læknir og lýðheilsufræðingur. Mynd / Hákon Davíð Björnsson
Guðmundur Karl segir nikótínið ekki hættulegra en til dæmis koffín heldur sé það reykurinn sem drepi. Fimmtán ára reynsla sé komin af veipi. „Það er komin meiri reynsla á þetta en nokkurt lyf sem er markaðssett,“ segir hann. Milljónir manna hafi hætt að reykja með hjálp „veips“ og samkvæmt rannsóknum Rannsókna og greiningar sem gerðar eru árlega í skólum á Íslandi hafi komið fram að um 65 prósent af þeim sem veipi reglulega hafi áður annaðhvort reykt eða notað munntóbak. Því sé sáralítil nýliðun nikótínnotenda í þeim hópi.
„Læknafélag Bretlands er á sömu skoðun og ég,“ segir Guðmundur Karl. „Það eru margir [læknar] sammála mér. Þeim sem fara gegn straumnum í þessum efnum er nánast slátrað.“
Lára G. Sigurðardóttir, læknir og lýðheilsufræðingur, segir nikótín ekki skaðlaust heldur sterkt ávanabindandi eiturefni og þannig flokkað hjá Umhverfisstofnun. Engin merki séu um að rafsígarett¬ur tengist lækkun á tíðni reykinga. Matvæla- og lyfjaeftirlit Bandaríkjanna hafi rannsakað bragðefnin og komist að því að mörg innihaldi formaldehýð sem er þekkt krabbameinsvaldandi efni.
Aukin harka er hlaupin í stríðið á milli Úkraínu og Rússlands eftir að Rússar tóku þrjú skip úkraínska hersins og skipverja þeirra í gíslingu eftir að til átaka kom við Krímskaga. Stjórnvöld í Kænugarði svöruðu með því að setja herlög sem Petro Poroshenko, forseti Úkraínu, segir nauðsynleg ef ske kynni að Rússar réðust til inngöngu í landið.
Stríð hefur geisað í Úkraínu allt frá því Rússar hertóku Krímskaga þvert á alþjóðalög. Stríðið er að mestu bundið við Luhansk og Donetsk í austurhluta landsins en þar hafa uppreisnarmenn, dyggilega studdir af Rússum, haldið uppi hernaði gegn úkraínska hernum. Yfir 10 þúsund manns hafa fallið í átökunum. Skærurnar í vikunni hófust þegar úkraínsku herskipin freistuðu þess að sigla frá Odessa til Mariupol sem bæði eru undir stjórn Úkraínu. Til þess þurftu þau að sigla fyrir Krímskaga, í gegnum Kerch-sund og inn á Azovshaf þar sem Rússar ráða ríkjum. Til átaka kom þegar skipin sigldu inn á Kerch-sund og slösuðust sex úkraínskir skipverjar áður en Rússar tóku skipin yfir. Vilja Rússar meina að skipin hafi siglt ólöglega inn í rússneska lögsögu. NATO boðaði til neyðarfundar á mánudaginn vegna atviksins þar sem niðurstaðan var að fordæma framferði Rússa.
Herlögin sem úkraínska þingið samþykkti á þriðjudaginn eru bundin við 10 af 27 héruðum landsins og gilda í 30 daga. Þetta eru þau héruð sem eiga landamæri að Rússlandi, Trans-Dniester-héraði í Moldavíu þar sem rússneski herinn er með viðveru og við ströndina að Azovshafi. Á þessum tíma verða mótmæli og verkföll bönnuð og almennir borgarar geta verið kallaðir í herinn. Poroshenko segir að þetta hafi ekki áhrif á forsetakosningarnar sem fyrirhugaðar eru í mars.
Litlir grænir menn á Krímskaga
Stríðið í Úkraínu hófst eftir að Viktor Yanukovych var hrakinn úr stóli forseta í byltingunni á Maidan-torgi í ársbyrjun 2014. Yanukovych var hliðhollur Rússum en upp úr sauð þegar hann bakkaði út úr viðskiptasamningi sem gerður hafði verið við Evrópusambandið og hugðist styrkja tengslin við Rússa enn frekar. Um svipað leyti fór að bera á „litlum grænum mönnum“ á Krímskaga, það er ómerktum hermönnum sem lögðu undir sig mikilvæg mannvirki. Velktist enginn í vafa um að þarna færu rússneskir hermenn sem nutu liðsinnis uppreisnarmanna hliðhollum Rússum. Í byrjun mars efndu uppreisnarmenn til „þjóðaratkvæðagreiðslu“ þar sem samþykkt var að Krímskagi skyldi tilheyra Rússlandi og hafa Rússar haft fulla stjórn á Krímskaga síðan. Aðeins fimm ríki viðurkenna yfirráð Rússlands á skaganum sem hefur gríðarlegt hernaðarlegt mikilvægi fyrir Rússa, en þaðan stýra þeir Svartahafsflota sínum.
„Við erum að verða vitni að enn einni gáleysislegri ögruninni af hálfu Rússa. Bandaríkin munu sem fyrr standa með úkraínsku þjóðinni gagnvart ágengni Rússa.“
– Nikki Haley, sendiherra Bandaríkjanna hjá Sameinuðu þjóðunum.
Dæla vopnum og fjármunum í uppreisnarmenn
Í apríl 2014 hófust bardagar á milli uppreisnarmanna og úkraínska stjórnarhersins í Donetsk og Luhansk og standa þau átök enn yfir. Hernaður Rússa í Úkraínu er um margt óhefðbundinn. Rússar hafa löngum þrætt fyrir aðkomu sína að átökunum en ekki þarf að velkjast í vafa um að uppreisnarmennirnir eru ríkulega studdir af stjórnvöldum í Kreml, bæði að vopnum og fjármunum. Til að mynda er sannað að það voru uppreisnarmenn sem skutu niður farþegaþotu Malaysian Airlines yfir austurhluta Úkraínu sem varð 283 manns að bana. Samhliða því hafa Rússar beitt tölvuárásum í Úkraínu og notað ríkisfjölmiðla sína grimmt í áróðursstríði.
Viðskiptabannið bítur
Fjöldi ríkja, þar með talið Ísland, sameinaðist um að beita Rússa efnahagsþvingunum vegna framferðis þeirra í Úkraíanu. Frá því fyrsta viðskiptabannið – sem nær til stjórnvalda, fyrirtæka og einstaklinga – var sett á í febrúar 2014 hefur það verið framlengt með reglulegu millibili og mun að öllum líkindum verða framlengt aftur þegar það rennur út í febrúar á næsta ári. Aðgerðirnar hafa vissulega valdið Rússum vandræðum, en þau hafa einnig haft neikvæð áhrif á nokkrar af viðskiptaþjóðum Rússa í Evrópu. Í vikunni greindi Washington Post frá því hvernig Rússar hafa farið í kringum bannið og haldið áfram að fjármagna uppreisnarmenn í Úkraínu með því að flytja fjármuni milli Moskvu og Úkraínu í gegnum Suður-Ossetíu, landsvæði í Georgíu sem Rússar hafa hernumið frá því 2008.
„Þetta [Úkraínumenn] eru stigamenn. Þeir nota aðferðir stigamanna, fyrst ögra þeir, svo beita þeir valdi og loks saka þeir aðra um að beita valdi.“
– Maria Zakharova, talsmaður rússneska utanríkisráðuneytisins.
Pútín sér leik á borði
Ólíklegt er að skærurnar í vikunni endi með allsherjar stríði á milli ríkjanna tveggja. Hins vegar er ekkert sem bendir til þess að Rússar láti Krímskaga af hendi og láti af stuðningi við uppreisnarmenn í Úkraínu. Þvert á móti bendir margt til þess að átökin gætu harðnað enn frekar næstu misserin. Rússar gætu séð sér hag í því að magna upp átökin í aðdraganda forsetakosninganna í mars til að veikja stöðu Poroshenko. Að sama skapi hafa vinsældir Vladímírs Pútín heima fyrir dalað sökum þrenginga í efnahagslífinu og reynslan sýnir að þegar herinn hnyklar vöðvana aukast vinsældir hans.
Sigríður Á. Andersen er álitin með umdeildari stjórnmálamönnum landsins þótt sjálf upplifi hún sig ekki umdeilda. Hún heillaðist af frjálshyggju sem barn eftir að hafa horft á sjónvarpsþátt með Hannesi Hólmsteini Gissurarsyni og Milton Friedman en hún gekk svo í ungliðahreyfingu Sjálfstæðisflokksins um leið og hún hafði aldur til. Eftir að hafa reynt við læknisfræði í háskóla sneri hún sér að lögfræði þar sem þrætulistin átti vel við hana og gegnir hún nú æðsta embætti dómsmála í landinu.
Í dag er nákvæmlega ár síðan stjórnarsáttmáli ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks, Framsóknarflokks og Vinstri grænna var kynntur. Samstarfið hefur að mestu gengið stóráfallalaust fyrir sig en það hefur þó mætt á einum ráðherra umfram aðra, dómsmálaráðherranum Sigríði Á. Andersen sem meðal annars hefur þurft að verjast vantrauststillögu í þinginu vegna umdeildrar skipunar dómara í Landsrétt. Þetta var annar stormurinn á stuttum tíma því ríkisstjórnin sem hún sat í áður hafði fallið vegna trúnaðarbrests sem samstarfsflokkur taldi að hefði orðið í máli er laut að eldri veitingu uppreistar æru. Þrátt fyrir þessi hitamál upplifir Sigríður sig ekki sem umdeildan stjórnmálamann og segist mæta miklum velvilja í störfum sínum.
Þarf að gera fleira en gott þykir
Vantrauststillagan var borin upp eftir að Hæstiréttur komst að þeirri niðurstöðu að Sigríður hafði brotið gegn matskenndu ákvæði stjórnsýslulaga við skipan dómara í Landsrétt sem þá var verið að koma á laggirnar. Hæfisnefnd hafði lagt fram tillögu um 15 hæfustu umsækjendurna en Sigríður breytti þeirri tillögu, tók fjóra umsækjendur af lista og setti fjóra aðra á listann í staðinn. Þrátt fyrir kröfur andstæðinga um afsögn og að könnun Maskínu og Stundarinnar sýndi að þrír af hverjum fjórum vildu að hún segði af sér, stóð Sigríður föst á sínu og sagðist einfaldlega ósammála niðurstöðu Hæstaréttar. Við það stendur hún enn.
„Það er nú þannig, hvort sem er í stjórnmálum eða þegar menn eru að reka eitthvert apparat þá þarf maður að gera fleira en gott þykir. Ég stóð frammi fyrir ákveðnum aðstæðum,“ segir Sigríður en Alþingi hafi gert henni ljóst að það myndi ekki samþykkja listann óbreyttan og því hafi hún orðið að gera breytingar.
„Málið var komið í pólitískar skotgrafir áður en ég auglýsti embættin laus til umsóknar, þá var strax byrjað að hóta ráðherranum að hann skyldi ekki voga sér að koma með svona lista eða hinsegin og mér fannst það miður. Þegar listi nefndarinnar lá fyrir kom ekki annað til greina en að kanna hug alþingismanna áður en ég bæri málið undir þingið, eins og mér bar að gera samkvæmt lögum. Þá var mér gert ljóst að listinn yrði ekki samþykktur óbreyttur. Ég átti því ekki annarra kosta völ en að leitast við að leggja fram lista sem ég taldi að þingið gæti fellt sig við. Ég lagði mat á vinnu hæfisnefndar eins og mér ber skylda til að gera og ég gerði málefnalegar breytingar á listanum eftir minni bestu samvisku. Meðal annars fjölgaði ég konum við réttinn sem varð þess valdandi að í fyrsta sinn í sögu lýðveldisins var sett á laggirnar jafnmikilvæg stofnun sem dómstóll er með jöfnum kynjahlutföllum. Ég vogaði mér líka að líta til áratuga athugasemdalausra starfsreynslu dómara sem voru meðal umsækjenda og bætti þeim í hóp hæfustu umsækjenda, ekki í staðinn fyrir þá fimmtán sem nefndin hafði lagt til heldur til viðbótar þeim.“
Sigríður Á. Andersen er álitin með umdeildari stjórnmálamönnum landsins þótt sjálf upplifi hún sig ekki umdeilda.
Dómstólar eru hins vegar ekki sammála Sigríði um að hún hafi rannsakað málið nægilega og hefur dæmt tveimur dómurum miska- og skaðabætur vegna þess að gengið var fram hjá þeim um skipanina, nú síðast í október þegar Héraðsdómur Reykjavíkur gerði ríkinu að greiða einum umsækjenda 4 milljónir í skaðabætur og 1,1 milljón í miskabætur. Sigríður segir það mál í áfrýjunarferli.
„Það er hins vegar lögfræðilega áhugavert fyrir þá sem eru að velta þessu fyrir sér, eins og starfsmönnum hjá hinu opinbera, hvort það verði þannig að í framtíðinni að menn geti sótt skaðabætur fyrir það að fá ekki starf. Það hefur hingað til ekki verið hægt og nýlega komst Hæstiréttur að því að maður sem hafði sannarlega verið ólöglega vikið frá störfum fékk ekki miskabætur.“
Aðspurð segist Sigríður ekki á neinum tímapunkti hafa íhugað að segja af sér. Vantrauststillagan var felld með 33 atkvæðum gegn 29 en þar vakti sérstaka athygli að tveir stjórnarliðar, þau Rósa Björk Brynjólfsdóttir og Andrés Ingi Jónsson, greiddu atkvæði með tillögunni. Sigríður segir það í sjálfu sér ekki hafa komið á óvart. Þessir tveir þingmenn VG hafi ekki stutt tillögu síns formanns um að ganga til þessa ríkisstjórnarsamstarfs. Ríkisstjórnarsamstarf jafnólíkra flokka og skipa þessa stjórn kalli á málamiðlanir. „Það felst í ríkisstjórnarsamstarfi að menn styðja þá ríkisstjórn og þá ráðherra sem í henni starfa. Að öðrum kosti er rétt að líta svo á að menn styðji ekki ríkisstjórnina. Þannig er það nú bara. Að minnsta kosti er það öllum ljóst sem hafa einhverja reynslu í stjórnmálum að öðruvísi gangi ekki ríkisstjórnarsamstarf.“
Lét geðshræringu ná á sér tökum
Aðspurð út í ríkisstjórnarsamstarfið segir Sigríður mikinn mun á ríkisstjórninni sem nú situr og ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks, Bjartrar framtíðar og Viðreisnar sem áður sat. Björt framtíð ákvað að slíta því samstarfi sökum trúnaðarbrests sem þau töldu hafa orðið gagnvart Sjálfstæðisflokknum eftir að í ljós kom að faðir Bjarna Benediktssonar hafði skrifað undir meðmælabréf fyrir dæmdan kynferðisbrotamann sem sótt hafði um uppreist æru nokkrum árum áður. Sigríður lá undir ámæli fyrir að birta ekki opinberlega gögn í máli annars manns sem hlotið hafði uppreist æru fyrir hennar ráðherratíð og fyrir að hafa greint Bjarna frá aðkomu föður hans að máli enn annars manns sem fengið hafði uppreist æru.
„Ég myndi segja að það væri einkum og sér í lagi reynsla þeirra sem sitja í þessari ríkisstjórn. Þeir voru kannski líkari flokkarnir sem voru í ríkisstjórninni þar á undan en þetta samstarf gengur miklu mun betur. Menn átta sig á þeirri ábyrgð sem þeir bera þegar þeir taka sæti í ríkisstjórn. Þá þýðir ekki að vera í uppnámi út af alls kyns álitaefnum. Menn þurfa að vera yfirvegaðir og faglegir í sinni vinnu og gera sér grein fyrir að þeim ber skylda til að reka tiltekin mál áfram og láta sín ráðuneyti virka.“
„Mín aðkoma að fyrirbærinu uppreist æru var sú að neita að veita hana kynferðisbrotamanni, þvert gegn ráðleggingum embættismanna minna, og um leið tók ég ákvörðun um að endurskoða lagaákvæði um uppreist æru.“
Viltu meina að fyrri ríkisstjórn hafi fallið á smáatriðum? „Það liggur fyrir að samstarfsflokkarnir létu geðshræringu ná á sér þannig tökum að þeir risu ekki undir þeirri ábyrgð sem menn þurfa að gera í ríkisstjórn, þegar menn í skjóli nætur ákveða að slíta stjórnarsamstarfi með vísan til máls sem ríkisstjórnin hafði ekkert með að gera, máli úr tíð fyrri ríkisstjórnar án þess svo mikið sem að ræða við samstarfsráðherrana. Mín aðkoma að fyrirbærinu uppreist æru var sú að neita að veita hana kynferðisbrotamanni, þvert gegn ráðleggingum embættismanna minna, og um leið tók ég ákvörðun um að endurskoða lagaákvæði um uppreist æru. Þetta gerði ég áður en mál frá fyrri tíð komu til opinberrar umræðu. Ég held að það sé komið í ljós eftir á hvílík gönuhlaup þessi stjórnarslit voru sem að á endanum varð þeim flokkum, að minnsta kosti öðrum þeirra að aldurtila. Hinn flokkurinn, þótt hann tóri enn þá á Alþingi, finnst mér ekki hafa mikla skírskotun í þjóðfélagið í dag,“ segir Sigríður og á þar við Viðreisn.
„Ég velti því fyrir mér hvaða erindi þau eru að reka í dag. Ég held að þessi stjórnarslit hafi verið þeim þungbær og þótt það hafi verið Björt framtíð sem átti upphafið að þeim þá gekk Viðreisn í að gerast sporgöngumenn þess flokks. Þau eru fyrst og fremst með það á dagskrá hjá sér að Ísland gerist aðili að Evrópusambandinu og flokkurinn er svokallaður eins máls flokkur. Slíkir flokkar fara oft erindisleysu. En ég ætla svo sem ekkert að vera að fella dóma yfir öðrum flokkum en sagan er hins vegar ólygnust.“
Sannfærðist af Hannesi Hólmsteini í sjónvarpinu
Líkt og margir núverandi og fyrrverandi áhrifamenn í Sjálfstæðisflokknum lauk Sigríður stúdentsprófi úr MR og fór í lögfræði í Háskóla Íslands þaðan sem hún lauk embættisprófi. Færri vita hins vegar að hún hóf fyrst nám í læknisfræði áður en hún skipti yfir í lögfræðina. Þótt hún telji aðspurð að hún hefði orðið ágætis læknir telur hún lögfræðina eiga betur við sig. „Þetta húmaníska fag sem lögfræðin er átti betur við mig en raunvísindin í læknisfræðinni.“
Sigríður er einn stofnenda vefmiðilsins Andríki.is sem á blómaskeiði pólitísku vefritanna var einn frjóasti vettvangur stjórnmálaumræðu í landinu. Vefurinn er reyndar enn til og er eiginmaður hennar, Glúmur Björnsson, einn ritstjóra en eins og nafnið gefur til kynna var vefurinn flaggskip frjálshyggju á Íslandi. Sjálf hefur Sigríður hallað sér að frjálshyggju frá því hún var barn að aldri.
„Ég hafði alltaf gaman af pólitískri umræðu sem krakki og ég man eftir því þegar ég var 12 eða 13 ára að ég horfði á Hannes Hólmstein, sem ég þekkti þá náttúrlega ekki neitt, tala við Milton Friedman í sjónvarpinu. Ég man að Hannes talaði svo skýrt þarna í sjónvarpinu að jafnvel barn gat skilið hann sem er reyndar eitthvað sem stjórnmálamenn ættu að hafa að leiðarljósi. Ég held ég geti sagt að þarna hafi Hannes Hólmsteinn opnað augu lítillar stúlku í Vesturbænum,“ segir Sigríður og hlær. „Ég gekk svo strax í Heimdall þegar ég var 15 ára, um leið og ég hafði aldur til.“
„Mér finnst ég hafa svo normal skoðanir, algjörlega meðalhófs. Það hefur ekkert elst af mér, nema síður sé.“
Aðspurð hvort hún sé enn jafnróttækur frjálshyggjumaður og hún var á árum áður svarar Sigríður: „Ég lít alls ekki á mig sem róttæka. Mér finnst ég hafa svo normal skoðanir, algjörlega meðalhófs. Það hefur ekkert elst af mér, nema síður sé.“ Sigríður er ekki mikið fyrir að liggja á skoðunum sínum. Hún talar hreint út og ljóst að hún er ekki í stjórnmálum til að þóknast þeim sem hæst tala og stefnufesta hennar veldur oft fjaðrafoki. „Ég upplifi mig ekki umdeilda. Það eru hins vegar margir sem hrósa mér en bæta svo við: „En ég er ekki alltaf sammála öllu sem þú segir.“ Þá spyr ég oft á móti: „Hvað er það helst sem þú ert ekki sammála mér um, getur þú nefnt mér eitthvert eitt atriði?“ Stundum geta menn það ekki en ef þeir geta nefnt eitthvað þá er ég alltaf tilbúin að ræða það og þá endar það oftast þannig að við endum sammála um það atriði. Auðvitað er fólk aldrei sammála um allt en ég hef þó ekki greint annað en mikinn velvilja í minn garð sem stjórnmálamanns. Mér er umhugað um að hafa allar staðreyndir uppi á borðum og tala hreint út. Það kann að vera að mönnum mislíki þær staðreyndir eða hafa aðrar skoðanir á þeim og þá býðst mönnum að rökstyðja það.“
Konur ekki beittar skipulegu misrétti
Í þessu samhengi má nefna Facebook-færslu Sigríðar sem birtist á kvennafrídeginum þar sem ráðherrann fjallaði um framsetningu þeirra sem stóðu að hátíðarhöldunum þann dag. Á vefnum kvennafri.is var því slegið föstu að konur væru einungis með 74 prósent af meðalatvinnutekjum karla en Sigríður benti á að það væri rangt því þegar búið væri að leiðrétta fyrir mælanlegum þáttum við útreikning á launamun kynjanna væri munurinn ekki nema 5%. Vísaði hún um þetta til sömu skýrslu Hagstofunnar og kvennafri.is hafði stuðst við. Þá væru ungar konur hjá hinu opinbera með ívið hærri laun en karlar og lagði hún því til að ungu konurnar mættu aðeins fyrr til vinnu daginn eftir. Þessi ummæli Sigríðar vöktu hörð viðbrögð en hún segist einungis hafa verið að benda á að aðstandendur hátíðarhaldanna hafi farið full frjálslega með staðreyndir.
„Ég heyrði svo ekki betur en að daginn eftir hafi þær fallist á það með mér að þetta væri alveg rétt sem ég væri að benda á en að þær ætluðu samt ekki að breyta sinni aðferð. Þær hafa allan rétt til þess en mér finnst mjög mikilvægt að allir viti hvernig raunverulega er í pottinn búið þannig að hver og einn geti dregið eigin ályktun af þessum tölum.“
„Það getur verið að konur forgangsraði öðruvísi, að þær fari fyrr heim úr vinnu til að sækja börnin, þær séu frekar heima með börnin og þá er það eitthvað sem við eigum að ræða ef menn telja það vandamál.“
Sigríður segist í raun hafa þarna verið að endurtaka það sem hún hefur haldið fram um árabil, að það þurfi að taka tillit til mælanlegra þátta þegar launamunur kynjanna er reiknaður út. „Það sem ég er að benda á er að það er einhver munur á launum kynjanna en það er ekki víst að það sé vegna þess að það sé verið með skipulegum hætti að beita konur einhverju misrétti. Ég held að það sé ekki staðan á Íslandi í dag heldur að það sé samfélagið sem ýti konum í tilteknar áttir, að þær taki vissar ákvarðanir frekar en karlar. Það getur verið að konur forgangsraði öðruvísi, að þær fari fyrr heim úr vinnu til að sækja börnin, þær séu frekar heima með börnin og þá er það eitthvað sem við eigum að ræða ef menn telja það vandamál. Af hverju velja konur þessa leið frekar en karlar? Það er ekki verið að ræða það í þessari launamisréttisumræðu.“
Mönnum hugnaðist ekki að hafa mig í þessu ráðuneyti
Í framhaldinu berst talið að MeToo-byltingunni og upplifun Sigríðar af henni. „Ef konum fannst nauðsynlegt að stíga fram og lýsa sinni reynslu þá er frábært að þær skyldu gera það og að á þær hafi verið hlustað. Ég held að þetta hafi haft heilmikil áhrif á margt í samskiptum kynjanna og að mestu leyti til hins betra. Það hefur stundum verið sagt við mig að ég þreytist ekki á að reyna að ala upp fullorðið fólk. Ég á það meira að segja til að kalla á eftir fólki úti á götu í svartamyrkri sem er ekki með endurskinsmerki að setja það upp og lifi svo í voninni um að það taki ábendingunni. MeToo-byltingin er svolítið af þeim meiði, það er verið að reyna að ala upp fullorðið fólk, kenna því viðeigandi hegðun. Það getur verið mjög erfitt að gera það en það er tilraunarinnar virði.“
Sigríður segist aldrei hafa fundið fyrir því að hallað hafi á hana vegna kynferðis eða að hún kannist við það að konur í stjórnmálum fái harkalegri meðferð en karlar.
Sjálf segist Sigríður aldrei hafa fundið fyrir því að hallað hafi á hana vegna kynferðis eða að hún kannist við það að konur í stjórnmálum fái harkalegri meðferð en karlar. „Það hefur verið talað um að konur eigi erfitt uppdráttar en ég hef aldrei orðið vör við það. Ég fór fyrst í prófkjör í Sjálfstæðisflokknum árið 2006 og fann ekkert nema velvilja og náði mjög góðum árangri af nýliða að vera, algjörlega óþekkt þannig séð. Ég hef alltaf fengið mikinn stuðning þar sem ég hef gefið kost á mér.“ Sigríður bendir á að í prófkjörum og kjöri til Alþingis séu einungis 63 sæti í boði og því liggi það í hlutarins eðli að færri komist að en vilja.
„Það er líka mikil barátta milli karla og það eru margir karlar í sárum eftir hvert einasta prófkjör í öllum flokkum og eftir kosningar, alveg eins og konur. Það er alveg vegið að körlum í pólitíkinni líka. Ég fann alveg að það var reynt að vega að mér um leið og ég kom inn í ráðuneytið. Mönnum hugnaðist það ekki að ég kæmi inn í þetta ráðuneyti, engan veginn. Það var reynt frá fyrsta degi en hvort það hafi verið af því að ég var kona, ég veit það ekki. Ætli það hafi ekki frekar verið vegna skoðana minna og stefnufestu.“
Bylting með rafrænni þinglýsingu
Desembermánuður er einn annasamasti tími stjórnmálamannsins. Fjárlögin eru keyrð í gegn og ráðherrar keppast við að tæma þingmálalista sína. Sigríður er þar engin undantekning og hjá henni er það forgangsatriði að koma í gegn frumvarpi um rafræna þinglýsingu sem hún segir fela í sér byltingu fyrir hinn almenna borgara. „Í dag er það þannig að þegar þú kaupir þér íbúð þá þarft þú eða fasteignasalinn þinn að fara með kaupsamninginn til sýslumanns í viðkomandi umdæmi þar sem fasteignin er og láta þinglýsa honum. Það hefur tekið mislangan tíma. Í sumar lentum við í því að það tók allt of langan tíma að þinglýsa skjölum á höfuðborgarsvæðinu, 4-5 vikur sem er algjörlega óásættanlegt.“
Með nýju verklagi, gangi frumvarpið í gegn, verður hins vegar hægt að þinglýsa skjölum á Netinu í gegnum sérstaka gátt og það mun því ekki taka nema nokkrar sekúndur að þinglýsa skjali. Ef eitthvað misjafnt kemur upp, til dæmis ef seljandi fasteignar er í raun ekki réttmætur eigandi hennar, þá gerir kerfið viðvart. „Þetta mun verða bylting. Þetta mál hefur verið til umræðu í um 10 ár og nú þarf einfaldlega að taka skrefið.“
Mætti skoða hvort allur orkupakkinn verði undanskilinn
Annað mál sem dúkkaði óvænt upp á haustþingi og valdið hefur deilum er hinn svokallaði þriðji orkupakki ESB og innan stjórnarflokkanna skiptast menn í tvær fylkingar. Sigríður segir að þriðji orkupakkinn feli ekki í sér framsal valdheimilda umfram aðrar reglugerðir sem Ísland hefur tekið upp í gegnum EES-samninginn. Hins vegar sé eðlilegt að spurningar vakni í hvert sinn sem reglugerðir sem þessar eru innleiddar. „Það er alveg ljóst að mörgum Íslendingum blöskrar það framsal sem hefur átt sér stað frá Íslandi til erlendra stofnana, löggjafa og jafnvel dómstóla. Stjórnmálamenn verða að hlusta á þessar raddir, hlusta á þetta fólk hvort sem þessi þriðji orkupakki í sjálfu sér sé tilefni til þeirrar geðshræringar sem hefur gripið um sig meðal sumra.“
Ráðherrann veltir því upp hvort mistök hafi verið gerð í upphafi þegar ákveðið var að undanskilja orkumál ekki frá EES-samningnum. „Það var ekki gert og ef menn telja að það hafi verið mistök þá er sjálfsagt að skoða það hvort að við ættum að hefja viðræður við Evrópusambandið um hvort undanskilja eigi allan orkupakkann, ekki bara þriðja orkupakkann heldur þann viðauka sem snýr að orkumálum, alfarið. Þriðji orkupakkinn sem slíkur er bara lítill hluti af orkumálum EES-samningsins.“
Eigi að síður telur Sigríður að EES-samningurinn hafi reynst mikið gæfuspor fyrir Ísland og eins og staðan er núna farnist Íslandi best að hafa hann. „Auðvitað hefði mér fundist betra ef Alþingi sjálft, og íslenskir stjórnmálamenn, kæmu sér saman um svona reglur; kæmu sér saman um að stöðva einokun ríkisins á tilteknum mörkuðum, eins og fjarskiptamarkaði, orkumarkaði og fjölmiðlamarkaði. En það þýðir ekki að þótt við höfum þurft að taka þær upp frá Evrópusambandinu í gegnum EES-samninginn að þá séu þær sjálfkrafa slæmar.“
Bakar ekki en dóttirin freistar hennar
Sigríður ætlar að taka sér tíma til að taka þátt í jólaundirbúningnum með fjölskyldunni þrátt fyrir annir.
Líkt og áður sagði eru þingmenn og ráðherrar jafnan á haus í desembermánuði en rétt eins og aðrir þurfa þeir að halda heilög jól og sinna því sem þeim fylgir. Þrátt fyrir annir gefur Sigríður sér tíma til að taka þátt í jólaundirbúningnum með fjölskyldunni.
„Ég skreyti alltaf fyrsta sunnudag í aðventu og ég verð að rífa mig upp fyrir það um þessa helgi. Ég hef ekki bakað lengi en það er nú bara af því að ég vil ekki lenda í óhollustu en ég á unglingsstúlku sem hefur tekið að sér að baka og freistar mín með kökum alla aðventuna. En mér finnst jólin mjög hátíðlegur fjölskyldutími og mér finnst gaman að halda í hefðir. Ég segi um hver einustu jól að næstu jól ætli ég að prófa að vera erlendis en það verður aldrei neitt úr því, ég tími einhvern veginn aldrei að fara.“
Þar sem trúmál heyra undir dómsmálaráðherra lá beinast við að spyrja hvort ráðherrann sæki kirkju yfir jólahátíðirnar. „Ég fór lengi vel í Landakotskirkju á miðnætti þegar ég var unglingur og í Háskólanum. Það er nú mín heimakirkja þannig að ég hef aldrei farið í aðra kirkju þótt ég sé ekki kaþólsk. Ætli ég fari nú ekki eitthvað í kirkju um jólin.“
Ertu trúrækin? „Já. Nú er ég svo heppin að dóttir mín fermist næsta vor og mér gefst kostur á að fylgja henni í fermingarfræðslunni og fara í messur. Mér finnst það notaleg stund, það er ef prestinum mælist vel.“
Þjóðkirkjan taki öll mál í sínar hendur
Þjóðkirkjan hefur átt undir högg að sækja undanfarið, það fækkar hratt í söfnuðinum og er svo komið að í dag stendur þriðjungur landsmanna utan hennar. Sigríður segist þrátt fyrir það ekki hafa áhyggjur af kirkjunni og hennar erindi. „Ég held að hún eigi enn erindi við fólk. Það er kannski ekki mitt að hafa áhyggjur af stöðu kirkjunnar heldur er það kirkjan sjálf sem þarf að hafa áhyggjur af því. Hún þarf auðvitað að laga sig að breyttu umhverfi og getur gert það með ýmsu móti. Það er hennar verkefni.“
„Ég hef ekki greint annað en að kirkjan vilji hafa það sjálf þannig og vilji auka það enn frekar. Ég held að til framtíðar litið þá sé það farsælast fyrir kirkjuna að taka öll mál í sínar hendur, algjörlega.“
Hvort þessi þróun kalli á aðskilnað ríkis og kirkju segir Sigríður að nú þegar sé mikill aðskilnaður þar á milli. „Einu sinni hét þetta embætti sem ég gegni sem dóms- og kirkjumálaráðherra en nú er þetta ráðuneyti, ekki bara ráðuneyti þjóðkirkjunnar heldur allra trúfélaga og kirkjan nýtur í sívaxandi mæli sjálfstæðis.“ Um þessar mundir er verið að leggja lokahönd á samkomulag sem einfaldi meðal annars fjárframlög frá ríkinu og geri þjóðkirkjuna enn sjálfstæðari í því hvernig hún ráðstafar þeim fjármunum. Þegar fram í sækir sé endanlegur viðskilnaður heppilegastur.
„Kirkjan ræður að mestu leyti sínum málefnum sjálf, það koma til dæmis aldrei kirkjuleg málefni sérstaklega inn á borð til mín. Ég hef ekki greint annað en að kirkjan vilji hafa það sjálf þannig og vilji auka það enn frekar. Ég held að til framtíðar litið þá sé það farsælast fyrir kirkjuna að taka öll mál í sínar hendur, algjörlega.“
Myndir / Aldís Pálsdóttir Aðstoð / Unnur Magna Förðun / Björg Alfreðsdóttir með YSL
Samtökin ´78 senda frá sér yfirlýsingu vegna orðræðu Alþingismanna.
„Að vera kjörinn fulltrúi á Alþingi er valdastaða sem ber að umgangast af virðingu. Þessum völdum fylgir ábyrgð, ábyrgð sem endurspeglast m.a. í siðareglum Alþingismanna þar sem tiltekið er að þau skuli:
• rækja störf sín af ábyrgð, heilindum og heiðarleika
• leggja sig fram um að skapa í störfum sínum heilbrigt starfsumhverfi innan þings sem utan og hvarvetna þar sem þeir sinna störfum sínum þar sem hafnað er hvers konar kynferðislegri eða kynbundinni áreitni, einelti eða annarri vanvirðandi framkomu
Samtökin ´78 vilja því koma því til skila að það er algjörlega óásættanlegt að kjörnir fulltrúar leyfi sér að tala með þeim hætti sem nú hefur verið gert opinbert. Kjörnir fulltrúar sem sumum hefur verið hampað fyrir vinnu sína í þágu jafnréttis.
Samtal Alþingismanna á Klaustri lýsir djúpstæðri kvenfyrirlitningu, hinseginfóbíu og fötlunarfordómum sem ekki er hægt að una. Mannréttindabarátta þessara hópa, sem og annarra minnihlutahópa, tvinnast saman og fylgist að. Það er því mikilvægt að við stöndum saman gegn orðræðu eins og þeirri sem við höfum heyrt af síðustu daga.
Það er grafalvarlegt þegar þingmenn viðhafa slíka fordóma, þar sem um er ræða fólk með mikil völd í samfélaginu og sem eiga m.a. að gæta hagsmuna kvenna, fólks með fötlun og hinsegin fólks. Við getum ekki treyst stjórnmálafólki sem talar svona. Við vitum af reynslunni, t.d. frá Rússlandi, Bandaríkjunum, Bretlandi og Brasilíu, að þegar haturorðsræða er samþykkt af hálfu stjórnmálamanna getur hún eitrað og smitað út frá sér út í samfélagið. Orð eru til alls fyrst, og hegðun og orðfæri sem þetta gefur almennum borgurum til kynna að þessi viðhorf séu samþykkt, eðlileg og jafnvel æskileg. Þaðan liggur beinn og breiður vegur yfir í hatursglæpi og afturför í réttindabaráttu minnihutahópa.
Samtökin ´78 skora á þingmenn og stjórnmálaflokka að samþykkja aldrei kvenfyrirlitningu, hinseginfóbíu eða fötlunarfordóma. Eitruð orðræða grefur undan öryggi jaðarsettra hópa og við minnum ykkur á að ábyrgð ykkar er gífurleg.“
Dyr Íshúss Hafnarfjarðar verða opnar almenningi um helgina. Þar mun ríkja notaleg jólastemning. Hægt verður að skoða vinnustofur hönnuða, listamanna og handverksfólks ásamt því að sötra kaffi og fræðast um jólakransagerð.
Mikið verður um að vera í Íshúsi Hafnarfjarðar um helgina en húsið verður opið á milli klukkan 12 og 17 laugardag og sunnudag. Þá býðst gestum og gangandi að koma í heimsókn og drekka í sig ljúfa jólastemningu og skoða vinnustofur og hönnun þeirra sem eru með aðstöðu í Íshúsinu.
Anna, Óli og allir í Íshúsinu munu taka vel á móti gestum.
Anna María Karlsdóttir sem rekur Íshús Hafnarfjarðar ásamt manni sínum, Ólafi Gunnari Sverrissyni, segir viðburðinn vera fullkominn fyrir þá sem vilja koma sér í svolítið jólastuð. „Hér verður ljúf jólastemning. Fólk getur komið hingað og keypt sér ljúffengt kaffi og kakó frá vinum okkur á kaffihúsinu Pallettunni sem setja upp pop-up kaffihús hjá okkur, skoðað og verslað það sem hönnuðir og listamenn Íshússins bjóða upp á, virt fyrir sér málverk Jóhannesar Níelsar Sigurðssonar í gömlum frystiklefa sem ekki hefur verið opinn almenningi áður og bara notið. Njóta en ekki þjóta er það sem gildir í Hafnarfirðinum,“ segir Anna.
Njóta en ekki þjóta er það sem gildir í Hafnarfirðinum.
„Þá verður Margrét Leópoldsdóttir, Magga okkar sem rekur Golu og glóru, með örnámskeið í jólakransagerð. Ekki þarf að skrá sig fyrirfram, efniviðurinn verður á staðnum og Magga aðstoðar við kransagerðina.“
Fólk forvitið um Íshúsið
Anna segir fólk almennt hafa mikinn áhuga á að skoða það sem gerist innan veggja Íshússins. „Í þessu gamla fyrrverandi frystihúsi hér við smábátahöfnina eru um 30 misstór vinnurými sem við leigjum út til skapandi einstaklinga og smærri fyrirtækja. Hér leigir fjölbreytt flóra fólks aðstöðu og almenningur er mjög áhugasamur um starfsemina. Okkar lúxusvandmál er það að margt fólk vill koma í heimsókn til okkar og skoða, þannig að við brugðum snemma á það ráð að halda opið hús reglulega. Og það er sko auðvelt að gleyma sér í Íshúsinu, fólk týnir sér alveg hérna inni þegar það kemur í heimsókn, það er svo margt að sjá,“ segir Anna og hlær.
Fjölbreyttur hópur fólks er með aðstöðu í Íshúsi Hafnarfjarðar, allt frá bátasmiðum til rithöfunda. „Það sem er svo skemmtilegt við húsið er hversu opið það er, fæstir eru með aflokaða vinnuaðstöðu. Aðaláherslan er á keramik, myndlist og grafík á efri hæðinni og svo er allt frá tréskipa- og hnífasmiðum til rithöfunda á neðri hæðinni,“ segir Anna þegar hún er spurð út í fyrirkomulagið.
Aðspurð hvort fólk geti keypt jólagjafir í Íshúsinu um helgina svarar Anna játandi: „Hér verður hægt að skoða og kaupa en ég tek gjarnan fram að margir í Íshúsinu selja verk sín í Litlu hönnunarbúðinni, á Strandgötu 19. Þar er alltaf hægt að gera falleg og góð kaup.“
Í Íshúsinu er að finna um 30 misstór vinnurými.Íshús Hafnarfjarðar verður opið á milli klukkan 12 og 17 laugardag og sunnudag.
Mikið ber á erlendum straumum í íslenskri verslun og segir Kjartan Örn Sigurðsson frá Verslanagreiningu að þessar hefðir séu komnar til að vera. Hann var í viðtali við Lindu Blöndal í þættinum 21 á Hringbraut um íslenska verslun.
Að undanförnu hefur farið mikið fyrir erlendum útsöluhátíðum eins og „Black Friday“, „Cyber Monday“ og „Singles Day“. Nöfnum þessara daga hefur verið snarað yfir á íslensku í einhverjum tilfellum, eins og Stóri netmánudagurinn og Svartur föstudagur eða Svartur fössari sem er á allra vitorði og íslensk verslun auglýsti af miklum krafti nú í lok mánaðar. Þessar verslunarhefðir koma hins vegar úr mjög ólíkum áttum. Ljóst er að hefðbundin verslun verður aldrei sú sama. „Singles Day“ hefur verið útlagt sem Dagur einhleypra en reyndar eiga tilboðin við alla einstaklinga.
Jólaverslunin hefst með tilboðshátíðum
„Singles day er frá Kína og þróaðist út úr netmenningunni þar,“ segir Kjartan Örn Sigurðsson frá Verslanagreiningu og því þurfum við að aðlaga erlendar verslunarhefðir að okkar menningu. Hér á landi hafi ekki verið til neinar samskonar hefðir. „Svarti föstudagurinn heitir þessu nafni þar sem verslun í Bandaríkjunum fer þá úr tapi í hagnað, úr rauða blekinu í það svarta í bókhaldinu. Svarti föstudagurinn er dagurinn sem jólaverslunin byrjar. Í fyrra voru stóru fyrirtækin á Íslandi komin inn í Svarta föstudaginn og þá hófst þessi stóra sprenging sem við sjáum núna í lok mánaðar,“ segir Kjartan.
„Stóri netmánudagurinn er síðan búinn til fyrir netverslanir til að taka þátt í þessum tilboðshátíðum í upphafi jólaverslunarinnar. Að sögn Kjartans ganga íslenskir kaupmenn alls ekki jafnlangt og bandarískir. „Í Bandaríkjunum er gjarnan 50 prósent afsláttur af hreinlega öllu í verslunum. Kaupmenn nota daginn til að kynna nýjar vörur og koma jólaversluninni í gang.“
Hvað verður í jólapakkanum í ár?
„Í fyrra stóðu þrjár vörur upp úr í jólapökkunum. Í fyrsta lagi Sous Vide-græjan, í öðru lagi Karcher-skúringarvélin sem heldur vinsældum sínum enn og við höfum líka upplýsingar um að 5.500 ToSing-míkrófónar hafi selst fyrir jólin í fyrra,“ segir Kjartan.
„Þetta hefur verið ansi skemmtilegt ár fyrir íslenska kaupmenn. Fatabransinn hefur farið upp úr öllu valdi. Við vorum að útskrifa tvo stúdentsárganga, sjö þúsund manns sem útskrifuðust, og svo eru keypt föt á fleiri í fjölskyldunni en bara þann sem útskrifast.“ Þetta hafi margur kaupmaðurinn ekki séð fyrir.
Neytendur eru þó aðhaldssamari núna en hið alræmda neysluár 2007 og fólk skuldsetur sig almennt ekki fyrir einkaneyslu, að sögn Kjartans.
„Við höfum verið að skoða hvaða trend eru í gangi. Okkur sýnist að vörurnar sem muni standa upp úr fyrir þessi jól séu alls konar snjalltæki fyrir heimilið. Amazon- eða Google-vörur sem eru persónulegir aðstoðarmenn fólks inni á heimilum og fólk getur til dæmis talað við. „Þessi tæki eru á viðráðanlegu verði og verða eflaust í mörgum jólapökkum.“
Gjörbreytt staða í merkjavöruflokknum
Kjartan grunar líka að vörur með merkjum sem við höfum ekki séð áður verði í mörgum jólapökkum. Tölvuleikir eru orðnir gífurlega vinsælir og stór vörumerki í alls konar varningi „Það eru meiri tekjur í tölvuleikjabransanum en kvikmyndabransanum og það er ekki ólíklegt að það verði keppt í tölvuleikjum á næstu ólympíuleikum. Liðin sem unga kynslóðin heldur með eru ekki lengur fótboltalið, heldur lið í tölvuleikjaheiminum. Ég held að við eigum eftir að sjá marga í Fortnite-peysum eftir þessi jól,“ og vísar Kjartan þar til þekkts tölvuleikjar með sama nafni.
Mest að gera á laugardögum
Jólaverslun á sína hápunkta á ákveðnum dögum og á ákveðnum tímum.
„Þetta er þriðja árið í röð með fjórum laugardögum í desember og toppar verslunin á milli klukkan milli tvö og fjögur á laugardögum. Því má búast við að núna verði desember óvenjustór verslunarmánuður hjá kaupmönnum.“
Bragi Valdimar Skúlason
Mynd / Heiðdís Guðbjörg Gunnarsdóttir
Með vorinu verður spurningaþátturinn Útsvar að öllum líkindum kvaddur og í staðinn hefst þátturinn Kappsmál sem Bragi Valdimar Skúlason og Björg Magnúsdóttir munu leiða ásamt glás af góðu fólki. Við spurðum Braga út í nýja þáttinn.
„Þetta eru í raun orðaleikir af ýmsum gerðum. Við ætlum eiginlega bara að leika okkur að málinu með öllum tiltækum ráðum,“ segir Bragi Valdimar sem hefur sannarlega mörg starfsheiti og er tónlistar-, auglýsinga-, orðaleikja-, þátta- og textagerðarmaður. „Við ætlum að fá allskonar fólk til að taka þátt. Héðan og þaðan af öllum mögulegum stærðum og gerðum. Skilyrðið er að hafa gaman af málinu og vera óhrædd við að takast á við það.“
Er það rétt að Útsvarið sé að hætta og þessi þáttur muni koma í hans stað? „Kappsmál fer ekki í loftið fyrr en næsta vor. En ef vel gengur geri ég ráð fyrir að þessi þáttur taki alfarið yfir dagskrá RÚV,“ svarar Bragi og við spyrjum hann þá hvort hann óttist ekki að aðdáendur Úrsvarsins verði brjálaðir við tíðindin. „Það eru hvort eð er allir alltaf brjálaðir. Hvort sem þeir horfa á Útsvar eða ekki,“ segir hann þá og hlær.
Húmor fyrir tungumálinu mikilvægur
Bragi segir að landinn hafi gríðarlegan áhuga á tungumálinu og sterkar skoðanir. „Aðallega held ég að það sé vegna þess að við getum notað það til að hugsa á í friði. Flestir vilja passa vel upp á tunguna og fara vel með hana. En það er auðvitað líka mikilvægt að pota aðeins í hana og teygja í ýmsar áttir.“
Aðspurður segir hann mikilvægt að fjalla um íslenskuna eins og gert var í þáttunum Orðbragð og gert verður í Kappsmáli. „Já, tvímælalaust. Við Brynja og Konni lögðum alltaf áherslu á að skoða málið á skemmtilegan og opinn hátt, forðast predikanir og vera hæfilega forvitin, helst hnýsin. Brynja verður okkur einmitt til ráðgjafar í þessum þáttum, en hún er að sprengmennta sig í útlandinu þessi misserin.“
Má gera grín að móðurmálinu og er það kannski mikilvægt til að ná til fólks? „Það er bráðnauðsynlegt, þetta er okkar eina móðurmál og það væri verra ef okkur færi að finnast það leiðinlegt. Mér hefur reyndar ekki enn þá tekist að finna neitt sérstaklega fyndið við afturbeygðar sagnir.“
Þessa dagana er verið að þróa þáttinn, finna leiki, prófa þá og finna út hvað virkar en framleiðslufyrirtækið Skot vinnur þetta með RÚV. Fram undan er hins vegar jólavertíðin. „Akkúrat núna er jólavertíð Baggalúts að bresta á með tilheyrandi jólahoppi og híi á átján tónleikum í Háskólabíói. Og fyrst spurt er, þá ætlum meðal annars að gefa út nýtt æsispennandi jólalag með Svölu Björgvins, sem dettur í hús á morgun. Það heitir svo mikið sem SEX,“ segir Bragi Valdimar að lokum.
Sviðslistahópurinn 16 elskendur frumsýnir þann 1. desember leikverkið Tilgangur lífsins í tilefni af 10 ára afmæli hópsins. Sýningin fer fram á gömlu Læknavaktinni á Smáratorgi. Við spurðum Hlyn Pál Pálsson, framkvæmdastjóra 16 elskenda, út í tilurð verksins.
„Einn meðlimur leikhópsins var boðaður í allsherjar heilsufarsrannsókn hjá Þjónustumiðstöð rannsóknarverkefna og upplifun hans af rannsókninni var svo súrrealísk að á tímabili leið honum eins og hann væri staddur í undarlegri leiksýningu eftir leikhópinn 16 elskendur,“ segir Hlynur. „Niðurstaðan úr heilsufarsrannsókninni var líka algjörlega á skjön við veruleikann og skemmtilega út í hött. Við ákváðum því að búa til okkar eigin „heilsufarsrannsókn“ þar sem áhorfendur fengju tækifæri til að mæta sjálfum sér í þeim tilgangi að reyna að komast að tilgangi lífs síns. Við sem leikhópur semjum og leikstýrum öllum okkar sýningum saman sem ein heild, það er því enginn einn höfundur eða leikstjóri.“
Sviðslistahópurinn 16 elskendur er samstarf listamanna úr ólíkum geirum; leiklist, myndlist, tónlist, danslist og gjörningalist. Hópurinn setur upp sýningar þar sem mörk hefðbundinna leiksýninga eru máð og þannig látið reyna á samband raunveruleika og sýningar.
„Við vinnum yfirleitt í óhefðbundnum leikrýmum, tökum inn sögu þeirra og samfélagslega virkni. Við leituðum að yfirgefinni heilsufarsstofnun eða skrifstofurými til að geta endurskapað upplifunina af súrrealísku heilsufarsrannsóknninni, en vorum orðin hálfvonlaus með að finna rými sem hentaði svona óhefðbundinni leiksýningu þegar við fengum þær fregnir að Læknavaktin væri flutt í Austurver og við ákváðum því bara að heyra í þeim. Þá fyrst fór boltinn að rúlla og sýningin fór að taka á sig mynd.“
Takmarkað sætaframboð er á sýninguna, pláss fyrir 36 áhorfendur á hverja sýningu, og aðeins sýnt í desember og janúar. „Loks er vert að minnast á að þetta er eina leiksýningin þar sem áhorfendur fá sérhannaða upplifun sem gefur þeim beinlínis kost á að verða betri manneskjur, sjá heiminn í nýju ljósi og fá meiri botn í líf sitt.“ Miðasala á www.tix.is.
Fimm karlkyns alþingismenn og ein alþingiskona hittust á bar og létu gamminn geisa. Uppistaðan í samræðunum var kvenfyrirlitning, karlagrobb, hómófóbía og staðfesting á því að íslensk pólitík gengur meira og minna út á hrossakaup og greiða á móti greiða. Ekkert nýtt í því. Það sem blessað alþingisfólkið vissi hins vegar ekki var að einhver óprúttinn kráargestur var með símann sinn stilltan á hljóðupptöku sem hann/hún síðan sendi á fjölmiðla. Hver fréttin af annarri af þessum óformlega fundi birtist á vefmiðlum og fjandinn varð laus á Facebook og Twitter. Alþingismennirnir báðust afsökunar á ummælum sínum í bak og fyrir, með þeim fyrirvara að sjálfsögðu að þeir hefðu verið drukknir og þar af leiðandi ekki ábyrgir orða sinna. Engum þeirra dettur í hug að segja af sér þingmennsku og í viðtölum fjölmiðla við þá kemur skýrt fram að þeir eiga ekki von á því að nokkur eftirmál verði af þessu gaspri þeirra. Þeir treysta sem fyrr á gullfiskaminni kjósenda og ætla ótrauðir að halda sínu striki. Nema hvað? Það er ekki hefð fyrir því að íslenskir stjórnmálamenn taki ábyrgð á orðum sínum og gerðum. Þeir skáka endalaust í því skjólinu að þeir séu ósnertanlegir og kjósendum komi í rauninni ekkert við hvað þeir eru að aðhafast. Þeir eiga þetta, þeir mega þetta.
Svörin sem þessir alþingismenn hafa gefið fjölmiðlum um rætur ummæla sinna á fyrrnefndu fylliríi eru grátlega fyrirsjáanleg. Það eru hin hefðbundnu svör ofbeldismanna: „Fyrirgefðu, ég meinti þetta ekki, ég var bara fullur, ég var bara reiður, þú veist að ég er ekki svona maður. Ég ber mikla virðingu fyrir konum, þótt ég meti þær eingöngu út frá útliti þeirra og kalli allar konur sem hafa skoðanir sem þær fylgja eftir, klikkaðar kuntur, kræfar kerfiskerlingar og apaketti sem ekkert vita, kunna eða geta. Það tala sko allir svona þegar þeir eru einir með strákunum. Þú veist það.“
Nei, kæru alþingismenn, við vitum það ekki. Þótt kvenfyrirlitningin í jafnréttisparadísinni Íslandi sé stæk og rótgróin þá tala sem betur fer ekki allir svona. Allra síst menn sem hafa verið í fararbroddi alþjóðlegra verkefna í jafnréttismálum. Að vera fullur er heldur engin afsökun. Og fólk „lendir“ ekki í því að segja hluti. Það er alltaf meðvituð ákvörðun hvað sem innbyrtu áfengismagni líður. Og það yfirklór að halda því fram að lýsingar á pólitískum hrossakaupum séu „bara lygi“ er svo yfirgengilega heimskulegt og ber vott um svo litla virðingu fyrir almenningi að það tekur engu tali. Ekki bjóða okkur upp á svona rakalaust bull, kæru alþingismenn. Reynið að hegða ykkur eins og viti bornar manneskjur. Stígið til hliðar og axlið ábyrgð á eigin bulli. Helst ekki síðar en strax. Því þótt það hafi greinilega alveg farið fram hjá ykkur þá hafa tímarnir breyst. Alþingismenn eru ekki lengur ósnertanlegir og Internetið man það sem gullfiskurinn gleymir. Það hlýtur að fara að koma að því að kjósendur fái nóg og setji ykkur stólinn fyrir dyrnar. Hingað og ekki lengra. Ykkar tími er liðinn.
Stundin - Jón Trausti Reynisson og Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir
Um fátt hefur verið fjallað jafn mikið síðustu daga og gróf ummæli þingmanna Miðflokksins og Flokk fólksins um samstarfsmenn sína á Alþingi. Spurður hvernig viðbrögðin hafi verið við fréttaflutningi Stundarinnar af málinu segir annar ritstjórinn, Jón Trausti Reynisson, m.a. áhugavert að fylgjast með viðbrögðum þeirra sem eiga hlut að máli. Þau sýni að stjórnmálamenn séu, eins og oft áður, sérfræðingar í að stjórna umræðunni sér í hag.
„Næsta skref virðist vera að fjalla ekki um það sem þeir gerðu, til dæmis það að Gunnar Bragi Sveinsson hafi skipað sendiherra til að eiga inni persónulegan greiða hjá Sjálfstæðisflokknum, heldur áfellast þá sem gerðu þessa upptöku og einblína á fjölmiðla og siðferði fjölmiðla,“ bendir hann á. „Þannig setur Sigmundur Davíð Gunlaugsson fram þá samsæriskenningu að hlerunarbúnaði hafi verið komið fyrir í símanum hans þótt við höfum birt frétt sem sýnir að það stenst alls ekki og hann vill að fjölmiðlar verði rannsakaðir vegna málsins. Mér finnst þessi viðbrögð stjórnmálamanna vera einna lærdómsríkust.“
Hann vill að fjölmiðlar verði rannsakaðir vegna málsins.
Jón Trausti segir að í gegnum árin hafi verið talað nokkuð óformlega um hrossakaup og helmingaskipti samfélagsins milli Framsóknarflokksins og Sjálfstæðisflokksins og þessar upptökur veiti ótrúlega innsýn í orðræðu og gildismat stjórnmálamanna. „Þarna eiga hlut að máli aðilar sem hafa kynnt sig með ákveðnum hætti, t.d. fyrir kosningar, en svo kemur bara í ljós að raunveruleikinn er allt annar.“
Þið hafið aldrei fyllt efasemdum um að birta þetta?
„Það er alltaf heilbrigt að efast um birtingu efnis af þessu tagi,“ svarar hann. „Efnið verður að vera fréttnæmt og það verður að vera hafið yfir allan vafa að það eigi erindi til almennings. Auðvitað byggir okkar ákvörðun á því að hafa hlustað á upptökurnar og uppgötvað að á þeim eru miklu alvarlegri hlutir en maður hefði getað ímyndað sér. M.a. meðferð á opinberu valdi, eins og að skipa í stöður fyrir hönd þjóðarinnar sem þarna er verið að fara með eins og einkaeign. Við teljum birtinguna því hafna yfir allan vafa. Það er ekki nokkur spurning um slíkt þegar stjórnmálamenn eru að misnota vald í eigin þágu.“
Jón Trausti segir að enn sem komið er hafi ekki komið fram krafa um að umfjöllunin verði stöðvuð. Aðeins umrædd pressa frá formanni Miðflokksins um að fjölmiðlar verði rannsakaðir. „Við höfum auðvitað leitt hugann að því að slíkt geti gerst í ljósi fyrri reynslu. Vonandi verður það ekki reynt í þetta sinn.“
Í hjarta miðborgarinnar, við Veltusund 1 fyrir framan Ingólfstorg, er veitingastaðurinn Burro Tapas + Steaks. Burro er rómaður fyrir framandi matarupplifanir þar sem bragðlaukarnir fá að njóta sín til fulls og fyrir suðræna og líflega stemningu. Burro er staðsettur á annarri hæð og skartar fallegu útsýni yfir Ingólfstorgið. Við hittum Fannar Alexander og fengum innsýn í hvað verður í boði á jólamatseðli staðarins á aðventunni.
Þið eruð komin á fullt að undirbúa aðventuna og jólamatseðillinn hefur litið dagsins ljós. Getur þú gefið okkur forskot á sæluna og sagt okkar hvað verður í boði á jólamatseðlinum í ár? „Í ár bjóðum við upp á eftirfarandi matseðil og vínpörun með matnum ef viðskiptavinurinn vill:
Burro-jólaupplifun
Skelfisksúpa, heimalöguð að hætti Burro Blekju-ceviche, mandarínur, fennika, dillolía Jólapuru-Taco, hægelduð grísasíða, BBQ mole, maíssalsa, stökk svínapura Lambakóróna, sykurbrúnaðar kartöflur, eins og mamma mín gerir, perúskt rauðkál, rauðrófur, escabeche Burro-Jólaeftirréttaplatti, sætindi í anda jólana
8.990. kr á mann / 13.990 með vínum
Burro er rómaður fyrir framandi matarupplifanir þar sem bragðlaukarnir fá að njóta sín til fulls.
Verða suðrænir réttir í aðalhlutverki hjá ykkur í að ventunni? „Við erum auðvitað nútímalegur mið- og suður-amerískur veitingastaður en erum staðsett í höfuðborg paradísar norðursins, Reykjavík. Okkur langaði að blanda íslenskum jólum saman við okkar suður-amerísku matargerð og þetta var útkoman. Til þess að svara spurningunni þá myndi ég frekar segja að íslenskir réttir í suðrænum búningi verði í aðalhlutverki hjá okkur í aðventunni.“
Við erum með hrikalega gott og skemmtilegt teymi hjá okkur í eldhúsinu.
Hver á heiðurinn af samsetningu jólamatseðilsins í ár? „Við erum með hrikalega gott og skemmtilegt teymi hjá okkur í eldhúsinu en það er hann Gísli Heiðar Ævarsson sem fer fyrir því.“
Munuð þið bjóða upp á viðburði í tengslum við aðventuna, það er að segja skemmtidagskrá samhliða því að gestir njóta matarins? „Við erum mikil partídýr og okkur finnst fátt skemmtilegra en að halda gott partí. Litli bróðir Burro Tapas + Steaks, hann Pablo Discobar, mun ekki slá slöku við núna í desember. Við erum með „happy hour“/hamingjustund hjá okkur alla daga klukkan 17-19. Og klukkan 23-01 alla mánudaga og þriðjudaga. Mánudagar eru Lation-kvöld, en hann Javi Valiño salsameistari hefur verið að spila þá. Miðvikudagar eru Studio 54-kvöld þar sem boðið er upp á sérvalda drykki á góðu verði og 50% afslátt af kampavíni allt kvöldið,“ segir Fannar Alexander og brosir. „Ég mæli eindregið með því að fylgjast líka með okkur á Instagram: pablodiscobarreykjavik og burroreykjavik þar sem við erum alltaf að bralla eitthvað nýtt.“
Er mikið um að fyrirtæki og hópar haldi upp á aðventuna hjá ykkur og bóki langt fram í tímann? „Já, mjög mikið. Veitingastaðurinn er mjög niðurhólfaður en það gerir okkur kleift að hafa hópa í hálfgerðu einkarými sem hefur verið mjög vinsælt en við getum mjög auðveldlega tekið á móti allt að 35 manna hópum. Þetta er líka tilvalin staðsetning fyrir fyrirtæki og hópa þar sem gott er að hittast í fordrykk uppi á Pablo Discobar, koma svo niður í mat á Burro Tapas + Steaks og eftir matinn er auðvelt að skella sér aftur upp í fjörið,“ segir Fannar Alexander og bætir við: „Við óskum öllum landsmönnum gleðilegra jóla og farsældar á komandi ári og hlökkum til að taka á móti ykkur.“
MARGT & MIKIÐ er verslun sem býður upp á fjölbreytt úrval af alls konar vörum. Má þar helst nefna leikföng, spil, púsl, þrautir og leiki, föndurvöru, ferðatöskur, tölvutöskur og útivistarbakpoka. Við kynntum okkur úrvalið á útivistarvörunum frá Thule og vörur í tengslum við útivist og ferðalög og spjölluðum við Guðjón Júlíusson sölustjóra.
Getur þú sagt okkur aðeins frá Thule og vörunum frá þeim? „Thule var stofnað árið 1942 og byrjaði framleiðslu sína þá. Frá upphafi hefur Thule framleitt vörur með það að leiðarljósi að einfalda fólki að lifa virkum lífstíl á einfaldan hátt. Margir þekkja ferðaboxin á bílana, hjólafestingarnar og skíðafestingarnar en það nýjasta er frábært úrval af útivistarbakpokum frá Thule,“ segir Guðjón.
Hjá MARGT & MIKIÐ getur þú fengið útivistarbakpoka í mörgum stærðum og gerðum.
Segðu okkur frá úrvalinu á útivistarbakpokunum sem í boði eru? „Hjá MARGT & MIKIÐ getur þú fengið útivistarbakpoka í mörgum stærðum og gerðum en það er mikilvægt að velja rétta bakpokann miðað við hvern og einn einstakling og eftir því hvað á að nota hann í, allt frá stuttum gönguferðum upp í margra daga ferðalag. Starfsfólkið okkar hjálpar þér að velja rétta bakpokann miðað við þínar þarfir og þinn líkama. Capstone-, All Trail-, Versant- og Guidepost-útivistarbakpokarnir eru allir með Versa Clik-smellufestingunni en það er sérstök festing sem er á mjaðmabeltinu á þessum bakpokum. Með Versa Clik getur þú fest ýmsa aukahluti á mjaðmabeltið með einföldum hætti en það getur verið þægilegt fyrir hluti sem þú vilt geta nálgast á auðveldan hátt án þess að taka bakpokann af þér. Dæmi um Versa Clik-festingar eru vatnsheldur geymslupoki, brúsahaldari, festing fyrir göngustafi, myndavélahulstur og fleira.“
Það er mikilvægt að velja rétta bakpokann miðað við hvern og einn einstakling og eftir því hvað á að nota hann í.
Þið eruð einnig með ferðatöskur frá Thule sem hafa notið mikilla vinsælda? „Já, við erum með frábært úrval af vönduðum ferðatöskum frá Thule. Ferðatöskurnar eru hannaðar með það að leiðarljósi að endast vel og veita þér þægindi á ferðalaginu, sem dæmi má nefna eina af okkar vinsælli handfarangurstöskum sem bæði er hægt að nota sem hefðbundna ferðatösku en einnig sem bakpoka. Töskurnar koma í ýmsum stærðum og gerðum allt frá nettum handfarangurstöskum upp í stórar ferðatöskur sem taka allt að 87 l sem er mikið kostur,“ segir Guðjón.
Útivistarsekkir eða „Duffle bags“ fást í fjórum stærðum og litum, allt frá 40 l upp í 130 l. Allar stærðir koma með ólum svo hægt sé að bera töskuna á bakinu en þessar ólar má auðveldlega taka af þegar þær eru ekki í notkun.
Guðjón nefnir að jafnframt sé mikið til af bakpokum og hefðbundnum tölvutöskum. „Bakpokar og hefðbundnar tölvutöskur eru til í miklu úrvali svo flestir ættu að finna réttu töskuna fyrir sig. Alltaf er gert ráð fyrir hólfi fyrir bæði fartölvu og spjaldtölvu. Svokallaðar „2in1“-töskur eru alltaf að verða vinsælli en það eru töskur sem bjóða upp á þann möguleika að nota bæði sem bakpoka eða sem hliðartösku.“
Myndir/ Úr myndasafni Margt og mikið Í samstarfi við Margt og mikið
Margt og mikið Opnunartími: Virka daga frá klukkan 11.00 til 18.00. Laugardaga frá klukkan 11.00 til 16.00. Holtasmára 1 201 Kópavogi www.margtogmikid.is
Blaðamaður heimsótti starfsstöð Innova, dótturfyrirtækis Marel, í útjaðri Seattle.
Um þessar mundir eru 40 ár frá því fyrstu rafeindasjóvogirnar, sem söfnuðu saman gögnum, komu fram frá stofnendum Marel. Mikið vatn hefur runnið til sjávar síðan, en fyrirtækið er nú á spennandi tímamótum og skráning í erlenda kauphöll framundan.
Kjarninn leit við í starfsstöð hugbúnaðarfyrirtækisins Innova, dótturfélags Marel, í útjaðri Seattle. Félagið stendur frammi fyrir miklum tækifærum á þjóðamörkuðum þegar kemur að meðhöndlun gagna. Á Seattle svæðinu eru flest stærstu hugbúnaðar- og tæknifyrirtæki heimsins með starfsstöðvar. Marel er í því í góðum félagsskap tæknifyrirtækja.
Starfsmenn fyrirtækisins eru nú um 6 þúsund talsins í 33 löndum. Mikill vöxtur undafarinna ára hefur skilað félaginu í fremstu röð á sínu sviði.
Gróf og móðgandi ummæli þingmanna Miðflokksins og Flokks fólksins í garð samstarfsmanna þeirra á þingi munu væntanlega ekki hafa áhrif á stöðu þeirra á þinginu að öðru leyti en að þetta gengisfellir þeirra persónur.
DV og Stundin hófu í fyrrakvöld að birta afrit af samtölum þingmanna Miðflokksins og Fólks flokksins sem áttu sér stað á barnum Klaustur við Austurvöll. Samtölin voru tekin upp án þeirra vitundar og lekið til fjölmiðlanna en ekki liggur fyrir hver það var sem tók samtölin upp. Þingmennirnir sem um ræðir eru Sigmundur Davíð Gunnlaugsson, Gunnar Bragi Sveinsson, Bergþór Ólason og Anna Kolbrún Árnadóttir úr Miðflokki og Ólafur Ísleifsson og Karl Gauti Hjaltason úr Flokki fólksins.
Á upptökunum heyrist að þingmennirnir eru við skál og láta þeir margt og misjafnt flakka um samstarfsfólk sitt á þingi. Gunnar Bragi lýsir því til að mynda hvar hann skipaði Árna Þór Sigfússon, fyrrum þingmann VG, sem sendiherra til að friðþægja þingmenn VG og draga athyglina frá skipun Geirs H. Haarde sem sendiherra. Þingmenn Miðflokksins leggja hart að þeim Ólafi og Karli Gauta að ganga í raðir Miðflokksins og eru miður smekkleg ummæli um Ingu Sæland, formann Flokks fólksins, látin falla í því samhengi. Þá er að finna rætin ummæli í garð nafngreindra þingmanna á borð við Oddnýju G. Harðardóttur, Loga Einarsson og Pál Magnússon sem og önnur ummæli sem verður ekki lýst nema sem stækri kvenfyrirlitningu.
Málið er í besta falli afar neyðarlegt fyrir þingmennina, sér í lagi þingmenn Miðflokksins sem láta vaða á súðum í samtölunum. Almenningur er hneykslaður á framferði þeirra og hefur ekki farið leynt með það á samfélagsmiðlum. Fjórmenningarnir sendu frá sér yfirlýsingu um miðjan dag í gær þar sem þeir báðust afsökunar.
Viðmælendur Mannlífs segja ólíklegt að málið kalli á afsögn þeirra þingmanna sem um ræðir. Þeir hafi ekki gerst brotlegir við neitt nema almennt velsæmi og þurfi fyrst og fremst að standa á sínu gagnvart samstarfsmönnum og kjósendum. Þá sé ólíklegt að eftirmálar verði fyrir þá fjölmiðla sem birtu samtölin.
Enginn getur þvingað þingmenn til að segja af sér
„Þetta orðfæri er auðvitað með miklum ólíkindum. Þarna eru ummæli sem eru svaðalegri en áður hafa heyrst af munni stjórnmálamanna,“ segir Eiríkur Bergmann Einarsson, prófessor í stjórnmálafræði, um ummæli þingmannanna og rifjar upp að á dögunum hafi háskólakennari í HR verið rekinn fyrir mun vægari ummæli. „Það er enginn sem getur þvingað þingmenn til þess að segja af sér, vilji þeir það ekki sjálfir, en eftirmál hljóta meðal annars að verða þau að aðrir þingmenn eigi örðugt með að treysta þeim sem svona tala um kollega sína. Og svo þurfa þeir auðvitað að standa frammi fyrir kjósendum sínum.“
Þarna eru ummæli sem eru svaðalegri en áður hafa heyrst af munni stjórnmálamanna.
Eiríkur segir boð Miðflokksmanna um að gera Ólaf Ísleifsson að þingflokksformanni áhugavert og til marks um það að þessir tveir flokkar séu að miklu leyti án lýðræðislegra innviða. „Fremur eins og skeljar utan um þingmenn. Í hefðbundnum flokkum þar sem lýðræðislegir innviðir eru til staðar væri trauðla hægt að bjóða mikilvægt embætti fram með slíkum hætti,“ segir Eiríkur og bætir við: „Krafan um sífellda endurnýjun á Alþingi og í stjórnmálum yfirleitt hefur valdið mjög hröðum umskiptum og raun valdið eins konar viðvaningsvæðingu stjórnmálanna á Íslandi. Það birtist meðal annars í því að sumir þingmenn virðast ekki skilja til hlítar skyldur og eðlilega háttsemi þingmanna. Inn á þing eru því komnir margir sem rísa kannski ekki undir þeim auknu kröfum sem gerðar eru til þingmanna umfram óbreytta borgara.“
Krafan um sífellda endurnýjun á Alþingi og í stjórnmálum yfirleitt hefur valdið mjög hröðum umskiptum og raun valdið eins konar viðvaningsvæðingu stjórnmálanna á Íslandi.
Fyllirísraus og karlagrobb
Birgir Guðmundsson, stjórnmálafræðingur við Háskólann á Akureyri, segist ekki muna eftir svipuðu máli; að stjórnmálamenn hafi náðst á upptöku með þessum hætti og fréttir birtar upp úr samtölum þeirra. „Þetta hljómar eins og eitthvað fyllirísraus og karlagrobb í einhverju barhorni og er fyrst og fremst vandræðalegt fyrir viðkomandi þingmenn.“
Birgir telur málið ekki koma til með að hafa pólitíska eftirmála. „Ekki nema til að gengisfelli alla þá þingmenn sem voru þarna,“ segir hann en bætir við að hann sjái það fyrir sér að einhver láti reyna á hvort það sé löglegt eða siðlegt að fjölmiðlar birti upplýsingar sem eru fengnar með þessum hætti. „Þá munu menn láta reyna á það hvort upplýsingarnar varði almenning eða ekki. Hvort þetta sé eitthvað sem skiptir máli fyrir þjóðfélagsumræðuna? Við sjáum að það gerir það miðað við viðbrögðin sem fréttirnar hafa fengið.“
Birgir bendir jafnframt á að Mannréttindadómstóll Evrópu hafi áður komist að þeirri niðurstöðu að jafnvel opinberar persónur eigi rétt á friðhelgi einkalífs. Jafnvel þó að þær séu á staddar á almannafæri. „Það að menn sitji einhvers staðar fullir með vinum sínum getur hugsanlega flokkast undir slíkt. En þetta eru fyrst og fremst formsatriði og ég er ekki viss um mál myndi vinnast endilega á þessum atriðum. Skaðinn er auðvitað skeður fyrir þetta fólk. Fyrst og fremst er þetta bara hallærislegt með stóru H-i, enda kemur það í ljós að menn eru í sárum yfir því að hlusta á sjálfa sig.“
Birgir segir fullmögulegt að málið verði kært til siðanefndar Blaðamannafélags Íslands (BÍ) en efast um að félagið hafi að öðrum kosti eitthvað um málið að segja. Blaðamannafélagið geti ekki skipt sér af einstökum ritstjórnarlegum ákvörðunum og hvort þær eigi erindi við almenning.
Fólk verður að gæta eigin orða
Í kjölfar birtingar DV og Stundarinnar á samtölum á upptökunni hafa margar spurningar vaknað, m.a. hvort birtingin sé lögleg. Lára V. Júlíusdóttir lögmaður segir prent- og tjáningarfrelsi alltaf vega þyngra en hömlur sem reynt er að setja á það. Það sé bundið í stjórnarskrána. „Annars veit ég ekki hvort það er hægt að leggja ábyrgðina á aðra en þá sem létu þessi ummæli falla í upphafi. Tæknin í dag er auðvitað orðin þannig að fólk verður að passa sig á því hvað það segir og hvar það segir það. Annars hafa einstaklingarnir sem eiga þarna hlut að máli s.s. ekkert verið að reyna að þræta fyrir eigin orð.“
Tæknin í dag er auðvitað orðin þannig að fólk verður að passa sig á því hvað það segir.
En telurðu að sá sem hljóðritaði samtalið gæti átt kæru yfir höfði sér ef hann finnst?
„Það eru alveg líkur á því,“ svarar hún. „Þ.e.a.s ef það tekst að hafa uppi á viðkomandi.“
Gróf og móðgandi ummæli þingmanna Miðflokksins og Flokks fólksins í garð samstarfsmanna þeirra á þingi hafa vakið mikla athygli. Þetta eru nokkur þeirra og viðbrögðin við þeim.
„Árni var náttúrlega ekkert annað en senditík Steingríms. Plottið mitt var að Geir yrði í skjólinu hjá Árna og það virkaði ekki bara 100 prósent heldur 170 prósent því að Árni fékk allan skítinn.“
Gunnar Bragi lýsir því hvernig hann fór að þegar hann skipaði Geir H. Haarde og Árna Þór Sigfússon í sendiherrastöður.
„Welcome to politics, Bergþór Ólason!“
Sigmundur Davíð skólar nýliðann til með þessari ódauðlegu setningu eftir að Bergþór hafði lýst efasemdum um tilboð Sigmundar um að gera Ólaf Ísleifsson að þingflokksformanni.
„Ég þarf meira af bjór.“
Þorstinn sótti að Ólafi Ísleifssyni undir ræðum Miðflokksmanna.
„[A]f því að þið eruð með þessa húrrandi klikkuðu kuntu sem formann Flokks fólksins sem þið ráðið ekki við. […] Komið til okkar og búum til eitthvað ævintýralegt.“
Úr söluræðu Bergþórs sem reyndi ásamt kollegum sínum úr Miðflokknum að fá þá Ólaf Ísleifsson og Karl Gauta Hjaltason til liðs við sig.
„Ertu ekki að grínast í mér. Heldur þú að við séum virkilega, að við séum að ræða svona hluti yfir bjór?“
Fyrstu viðbrögð Gunnars Braga við upptökunum.
„Það er ekki viðeigandi að tala svona og það er langur listi af fólki sem ég þarf að biðja afsökunar.“
Gunnar Bragi sér að sér og biðst auðmjúklega afsökunar.
„Alvarlegast er þó ef raunin er sú að á Íslandi sé farið að stunda hleranir á einkasamtölum stjórnmálamanna. Hafi verið gerð hljóðupptaka af fundi þeirra sex þingmanna sem þar eru nefndir hlýtur það að teljast alvarlegt mál.“
Sigmundi Davíð er ekki skemmt yfir upptökunum og vill að einhverjir aðrir sæti ábyrgð.
„Eins og fram hefur komið varð mér þar hressilega á í messunni hvað munnsöfnuð varðar, í garð manneskju sem hafði ekkert sér til sakar unnið til að verðskulda þá yfirhalningu. Þar virðist ég hafa notað orðfæri sem er mér framandi og ég veit ekki til að ég hafi áður notað.“
Bergþór biður Ingu Sæland afsökunar á orðavali sínu.
„Hann kemur með sínar samsæriskenningar og firrir sig allri ábyrgð eins og venjulega. Hvort sem hann flytur hér bunka í skattaskjól af peningum eða kemur fram þarna þá er það öðrum að kenna.“
Inga Sæland segir Sigmundi Davíð Gunnlaugssyni til syndanna.
Enn er mikil óvissa um íslensku flugfélögin eftir tíðindamikinn gærdag. Þótt bráðabirgðasamkomulag liggi fyrir um kaup Indigo partners á WOW liggi fyrir þá er rekstur félagsins enn í járnum. Á sama tíma kynnir Icelandair stórhuga áform um aukin umsvif en þrátt fyrir það hríðféllu hlutabréf félagsins í morgun.
Icelandair féll í gær frá kaupunum á WOW eftir að ljóst varð að fjárþörf lággjaldaflugfélagsins var umtalsvert meiri en stjórnendur Icelandair höfðu gert ráð fyrir. Í tilkynningu til kauphallar var það orðað þannig að viðskiptin hafi ekki staðist þær forsendur sem gerðar voru við undirritun kaupsamningsins. Til stóð að samþykkja kaupin á hlutahafafundi Icelandair sem haldinn var í morgun en tillaga fundarins var, eðlilega, borin tilbaka.
Ákvörðun Icelandair þurfti ekki að koma á óvart í ljósi þess hvað gerðist í aðdraganda fundarins. Að beiðni FME höfðu viðskipti með Icelandair verið stöðvuð og þá upplýsti Skúli Mogensen, forstjóri WOW, í tölvupósti til starfsmanna sinna að hann ætti í viðræðum við aðra fjárfesta. Það kom flatt upp á stjórnendur Icelandair. Loks bárust fréttir af því að WOW myndi skila fjórum þotum sem það hafði haft á leigu sökum minnkandi umsvifa.
Seint í gærkvöldi bárust svo tíðindi af bráðabirgðasamkomulagi um kaup fjárfestingafélagsins Indigo Partners á WOW. Bandaríska félagið hefur víðtæka reynslu af rekstri lággjaldaflugfélaga og er til að mynda aðalfjárfestirinn í Tiger Airways sem er með bækistöðvar í Singapore, og Spirit Airlines, sem er staðsett í Flórída. Það er einnig stór fjárfestir í Wizz Air Holdings, Plc, Frontier Airlines, Volaris Airlines og JetSMART. Það yrði því mikill happafengur fyrir Skúla og WOW gangi kaupin í gegn.
Það er hins vegar ekkert víst að svo verði enda einungis um bráðabirgðasamkomulag að ræða og enn er margt á huldu um viðskiptin. Þannig kemur ekkert fram í tilkynningu WOW hverjir skilmálarnir eru og þá eru uppi efasemdir um rekstrarhæfi WOW. Öldurót undanfarinna vikna hefur án efa haft áhrif á bókanir og um leið fjármagnsflæði til fyrirtækisins. Sú staðreynd að Skúli þurfti að lýsa því yfir að starfsmenn fengju greidd laun nú um mánðarmótin segja sína sögu um stöðu fyrirtækisins. Fyrirhuguð kaup Indigo og WOW munu taka einhvern tíma og Skúli þarf þess vegna að tryggja rekstur WOW þangað til. Til þess gæti þurft umtalsverðar fjárhæðir og tíminn mun leiða í ljós hvort og þá hvernig það bil verður brúað. Nú þegar er farið að grípa til ráðstafana og fengu 15 starfsmenn WOW uppsagnarbréf í morgun.
Það er mikið undir fyrir íslenskt efnahagslíf að kaupin gangi í gegn enda gerir greining stjórnvalda ráð fyrir að fall WOW myndi þýða umtalsverða veikingu krónunnar og samdrátt hagvaxtar um allt að 3%. Höggið fyrir ferðaþjónustuna yrði gríðarlegt sem sést á því að Airport Associates á Keflavíkurflugvelli sagði upp 237 manns í gær þegar ljóst var að kaup Icelandair á WOW myndu ekki ganga í gegn. Um varúðarráðstafanir er að ræða og standa vonir til að hægt verði að draga uppsagnirnar tilbaka ef það tekst að halda WOW á floti.
Hræringar hjá Icelandair
Hlutabréf í Icelandair ruku upp þegar tilkynnt var um kaupin á WOW. Að sama skapi hríðféllu þau þegar tilkynnt var um að ekkert yrði af þeim. Á hluthafafundi í morgun var tilkynnt um metnaðarfull áform Icelandair um að stækka leiðarkerfið og stjórfjölga flugferðum á helstu áfangastaði félagsins. Hægt yrði að auka sætaframboð um 35% og auka fjölda ferðamanna til Íslands um 350 þúsund. Þá var samþykkt tillaga um að auka hlutafé í Icelandair um allt að 625 milljónir hluta að nafnvirði.
Ólíkt því sem við mátti búast héldu hlutabréf í Icelandair áfram að falla í morgun, þrátt fyrir þessi tíðindi. Annað hvort hefur markaðurinn ekki trú á fyrirætlunum stjórnenda fyrirtækisins eða hann metur sem svo að mögulegur nýr eigandi WOW sé ógn fyrir Icelandair. Að sama skapi hefur markaðurinn tekið vel í tíðindin af WOW því gengi krónunnar hefur styrkst gagnvart öllum helstu gjaldmiðlum og gengi allra félaga í kauphöllinni, að Icelandair undanskildu, hafa hækkað.
Loftslagsbreytingar eru stærsta ógn mannkyns. Þetta sagði aðalritari Sameinuðu þjóðanna, António Guerres, í mars á þessu ári á meðan hann velti því upp hversu margar neyðarbjöllur þyrftu að hringja til að heimurinn tæki almennilega við sér.
Nei, ekki kjarnorkustríð, borgarastyrjaldir eða hungur – heldur loftslagsbreytingar. Og enn heldur jörðin áfram að gefa sterk merki – sem fleiri villieldar, fellibyljir og hitabylgjur á þessu ári bera vott um. Texti Utangarðsmanna í laginu Hírósíma virðist ekki svo fjarlægur veruleiki þegar spár vísindamanna um 3° og 4° hlýnun jarðar eru skoðaðar.
Hlýnun jarðar er óumdeilanleg og hefur verið staðfest í mörgum athugunum frá miðbiki síðustu aldar. Áhrif þess eru margvísleg, t.d. breytingar á veðurfari – aukið átakaveður, þurrkar, villieldar og breytingar á vindafari, súrnun sjávar og hækkun sjávarmáls. Loftslagsbreytingar munu stofna fæðuöryggi og heilsu í hættu á mörgum svæðum heimsins. Milliríkjanefnd Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar sendi út viðvörun í október enda hafa stjórnmálin tekið hægt við sér. Kallað var eftir tafarlausum aðgerðum til að takmarka losun ef markmið Parísarsamkomulagsins um 1,5°C hlýnun frá ársmeðalhita frá iðnbyltingu á að standa. Samkvæmt Parísarsamkomulaginu hafa 197 ríki heims, m.a. Ísland, skuldbundið sig til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda til að halda hnattrænni hlýnun jarðar frá iðnbyltingu undir 2° en undirmarkmið var 1,5°.
Notkun jarðefnaeldsneytis veldur skaðanum
Rannsóknir hafa leitt í ljós að notkun á jarðefnaeldsneyti – olíu, kolum og gasi – hefur valdið mestri losun gróðurhúsalofttegunda af mannavöldum eða 80% af heildarlosun gróðurhúsalofttegunda í heiminum á árunum 1970 til 2010. Þessir orkugjafar losa koltvísýring út í andrúmsloftið og aukinn styrkur hans í andrúmsloftinu veldur því að hitastig jarðar hækkar. Jarðefnaeldsneyti heldur áfram að vera meginorkugjafinn í heiminum og þrátt fyrir fjölbreyttar áætlanir ríkja til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda jókst losun vegna jarðefnaeldsneyta um 1 gígatonn á ári frá 2000-2010. Talið er að aðeins um 100 alþjóðafyrirtæki séu ábyrg fyrir 71% af losun frá 1988. Þar af er talið að 25 fyrirtæki beri ábyrgð á helmingi losunar, eða 50%. Ljóst er að iðnaður og fyrirtæki sem nota jarðefnaeldsneyti bera mikla ábyrgð, en jafnframt við sem neytendur.
Í vikunni kom út skýrsla á vegum Sameinuðu þjóðanna þar sem fram kemur að heimurinn þurfi að þrefalda áætlanir um að draga úr notkun jarðefnaeldsneytis til að halda sig við markmið um 2° hlýnun ella verði afleiðingarnar hörmulegar. Skuldbindingum Parísarsamkomulagsins verði ekki mætt nema komi til viðbótaraðgerða.
Á Íslandi mun áhrifa einna helst gæta af ýmiskonar náttúruvá – breytingum á jöklum, vatnafari og sjávarstöðu. Í skýrslu vísindanefndar um áhrif loftslagsbreytinga hér á landi er bent á aukna flóða- og rigningarhættu sem og að rýrnun jökla geti leitt til breytinga á jökulhlaupum og aukið kvikuframleiðslu undir Íslandi. Taka þurfi tillit til þess við áhættumat vegna eldgosa. Fyrst og fremst er þörf á auknum rannsóknum enda áhrif hlýnandi loftslags á veðurfar ekki ljós, svo sem á aftakaveður eða lægðagang. Súrnun sjávar er þó hraðari á okkar hafsvæði en víða annars staðar, sem hlýtur að valda áhyggjum, m.a. vegna áhrifa á sjávarútveg.
Áætlun ríkisstjórnarinnar
Ríkisstjórnin birti aðgerðaráætlun í loftslagsmálum í september síðastliðnum. Markmið áætlunarinnar er að uppfylla skuldbindingar Íslands samkvæmt Parísarsamkomulaginu árið 2030 og ná kolefnahlutleysi árið 2040. Draga á úr losun gróðurhúsalofttegunda einkum með tveimur verkefnum, með orkuskiptum í samgöngum og með endurheimt votlendis, bindingu kolefnis með landgræðslu og skógrækt. Útfösun jarðefnaeldsneytis er langtímamarkmið og ekki á að hætta notkun fyrr en eftir 32 ár, eða árið 2050.
Meira og minna allur iðnaður á Íslandi losar gróðurhúsalofttegundir. Vélar og tæki í byggingariðnaði, losun á sér stað við meðferð úrgangs, í landbúnaði og frá iðnaðarferlum vegna stóriðju. Þá er losun talsverð í flugsamgöngum og skipaflutningum. Innan skipaflutninga hefur losun hins vegar dregist saman með loftslagsvænni skipastarfsemi, losun hefur staðið í stað í landbúnaði en aukist vegna stóriðju og flugsamgangna.
Fossil free Iceland 2030
Á miðvikudaginn stóð Sænsk-íslenska viðskiptaráðið fyrir ráðstefnu í Háskólabíói undir yfirskriftinni: Fossil free Iceland 2030 – Ísland án jarðefnaeldsneyta. Áhersla var lögð á orkuskipti í vegasamgöngum og rafvæðingu bílaflotans. Efni ráðstefnunnar rímar við verkefni stjórnvalda um að hraða orkuskiptum í vegasamgöngum, en eins og yfirskriftin ber með sér er lagt til að gengið sé lengra og markmiðið sett hærra. Framsögumenn voru frá Íslandi, þar með talið samgönguráðherra, og frá Svíþjóð. Svíar eru rísandi stjörnur í rafbílaheiminum, ásamt Noregi, en samspil framsýnnar stefnumótunar og hagfelldra markaðsskilyrða hefur unnið þeim þann titil. Mikil áhersla hefur verið á tækniþróun fyrir rafrænar vegasamgöngur og fyrirtæki eins og Scania eru leiðandi í heiminum með hybrid-strætisvagna og -vörubíla. Í þeirri áskorun sem aðlögun vegna loftslagsbreytinga eru fyrir heiminn felast líka tækifæri, eins og fram kom á ráðstefnunni.
Meðal þeirra sem tóku til máls á ráðstefnunni Fossil free Iceland 2030 – Ísland án jarðefnaeldsneyta var Sigurður Ingi Jóhannsson samgönguráðherra. Mynd / Hákon Davíð
Í júní á þessu ári sagði umhverfisráðherra: „Rafbílar gætu orðið næsta stóra byltingin í samgöngu- og loftslagsmálum hér á landi“. Á ráðstefnunni kom fram að á Íslandi eru góðar forsendur til rafbílavæðingar sem og talsverður efnahagslegur ávinningur. Í fyrsta lagi er talið að rafvæddur bílafloti noti aðeins lítið magn af framleiddu rafmagni hér á landi. Um 280 þúsund bílar eru skráðir á Íslandi en mögulega muni þeir aðeins nota um 3% af framleiddu rafmagni. Í öðru lagi getur landið orðið með öllu óháð innflutningi á olíu vegna vegasamgangna, en það mun skila efnahagslegum ávinningi í formi gjaldeyristekna og hafa jákvæð áhrif á vöruskiptajöfnuð. Notkun rafbíla mun ennfremur auka loftgæði með því að draga úr mengun. Innviðauppbygging þarf að eiga sér stað samhliða en nú þegar hafa hraðhleðslustöðvar verið settar upp við hringveginn og þá má jafnframt huga að mörgum nýsköpunartækifærum svo sem varmaskiptastöðvum sem taka inn á sig heitt vatn og breyta því í rafmagn. Fyrir nokkrum dögum var það svo staðfest af Evrópsku umhverfisstofnuninni að m.t.t. líftíma og framleiðslu eru rafbílar mun umhverfisvænni. Það á ekki einungis við í tengslum við losun gróðurhúsalofttegunda heldur einnig til að draga úr mengun, sem er ekki síður skaðleg umhverfinu.7
Ísland hefur reynslu af umfangsmiklum orkuskiptum, þegar átak var gert í orkuskiptum við húshitun á 20. öld sem var framfaraskref í átt að betri lífskjörum og sjálfbærara samfélagi. Af öðrum mögulegum ávinningi er ímynd Íslands – öll orka í daglegu lífi Íslendings yrði fengin af endurnýjanlegum orkugjöfum.
Sala rafbíla hefur aukist talsvert á Íslandi og hlutfall endurnýjanlegrar orku í vegasamgöngum hér á landi er nú 7,7%. Stjórnvöld hafa stutt við þessa þróun með ívilnunum, þ.e. með afslætti af virðisaukaskatti þegar keypt eru slík farartæki. Markmið íslenskra stjórnvalda er nú að hlutfall endurnýjanlegrar orku verði 40% árið 2030 og að nýskráningar bensín- og díselbíla verði óheimilar það ár. Þetta á að minnka losun frá vegasamgöngum um 35% árið 2030 sé miðað við árið 2005. Til samanburðar hefur norska þingið sett markið á að allir nýir bílar losi ekkert árið 2025. Í Noregi er meirihluti keyptra nýrra bíla nú rafmagnsbílar. Í Svíþjóð er gengið enn lengra og miðað við að minnka losun um 70% í vegasamgöngum miðað við 2030.
Mynd af vef Hagstofu Íslands.
Forsendur fyrir orkuskiptum í samgöngum hér á landi eru góðar með tilliti til smæðar landsins og aðgengi að orku. Stjórnvöld eiga að setja markið hærra hvað varðar hlutfall endurnýjanlegrar orku í vegasamgöngum, ef milljónalönd eins og Noregur og Svíþjóð geta það, getum við það líka. Nýjustu fréttir úr alþjóðasamfélaginu styðja það markmið og nýlegar tölur Hagstofunnar bera jafnframt vott um að einstaklingar á Íslandi losi mestan koltvísýring í Evrópu. Í samræmi við yfirskrift ráðstefunnar – skal stefnan sett á Rafmagnað Ísland 2030.
Loftslagsbreytingar eru eitt umfangsmesta verkefni sem heimurinn stendur frammi fyrir í dag og hefur áhrif á alla þætti samfélags, svo sem lifnaðarhætti, atvinnugreinar, efnahag og náttúru. Tökum það verkefni föstum tökum. Í vegasamgöngum er dauðafæri til að gera enn betur.
Fullyrða má að stór hluti þjóðarinnar hafi í vikunni fylgst grannt með framvindu sölumála hjá WOW air og áhyggjufull örvænting gripið um sig á ný eftir stutt feginsandvarp í kjölfar frétta af kaupum Icelandair á félaginu. Í dag, föstudag, er eins konar D-dagur í málinu, hluthafafundur hjá Icelandair og útborgunardagur hjá WOW og við eigum eftir að sjá hvort við fáum annan svarta föstudaginn í röð, og nú heldur afdrifaríkari, eða hvort lífið heldur áfram með nokkuð eðlilegum hætti.
Hvort heldur sem verður, þá hefur titringurinn í mælakerfi fjármálaheimsins á Íslandi sýnt okkur að undirstöður ferðaþjónustunnar og hagvaxtarins undanfarin ár eru, þegar allt kemur til alls, brothættari en við höfum viljað vera láta. Þegar óvissa í flugmálum kemur í kjölfar óhagstæðrar gengisþróunar, og hægari fjölgunar ferðamanna til landsins, og jafnvel fækkunar ferðamanna víða um land, minnir ástandið dálítið á veiðimannasamfélagið Ísland fyrir fiskveiðistjórnun. Í því samfélagi voru aflakóngar óskabörn þjóðarinnar, jafnvel þótt stór hluti aflans færi á endanum í gúanó. Ferðaþjónusta síðustu ára hefur vissulega gefið góðan afla, en verðmætin til lengri tíma kannski ekki í samræmi við það.
Stefna í ferðaþjónustu
En það hefur mikið verið rætt um nauðsyn skipulags og stefnu í ferðaþjónustu þótt lítið hafi orðið úr verki. Eitt umræðuefnið í þessum dúr hefur verið að dreifa ferðamönnum betur um landið, fjölga áfangastöðum til að fjölga atvinnutækifærum víðar og létta á átroðningi þeirra svæða sem næst eru Keflavíkurflugvelli, sem er nánast eina mögulega innkoman með flugi til landsins.
Nú, þegar hægist í ferðaþjónustunni sem virðist ætla gerast hvort sem dagurinn í dag verður svartur eða bara grár föstudagur, þá hefði verið eðlilegt að stökkva til og opna kranann enn meira með fleiri mögulegum leiðum inn í landið. Freista þess að halda uppi rennsli ferðamanna. Akureyrarflugvöllur er í því samhengi augljós valkostur, en þar hefur hins vegar áralöng togstreita og óskýrleiki milli ríkisins og ISAVIA um ábyrgð á vellinum leitt til þess að aðstaðan er ófullnægjandi.
Þannig að þeir vetrarferðamenn sem tekist hefur að laða norður í stórum stíl með fyrst breskri og nú einnig hollenskri ferðaskrifstofu í beinu flugi þurfa að hírast tímunum saman í strætisvögnum í kuldanum utan við flugstöðina á meðan verið er að taka á móti farangri og afgreiða fólk í gegnum komuhlið. Og sagan endurtekur sig síðan þegar þessir farþegar ætla svo í burtu. Að sjálfsögðu truflar þetta í leiðinni allt innanlandsflug.
Afgangsstærð
Stefnan um að dreifa ferðamönnum um landið með því að fjölga áfangastöðum birtist síðan í því að hafa flugvöllinn á Akureyri sem afgangsstærð á samgönguáætlun. Heimamenn hafa sýnt fram á að það er leikur einn að kippa þessu aðstöðuleysi í liðinn, a.m.k. til bráðabigða, fyrir, til þess að gera, lágar fjárhæðir. En verði það ekki gert er beinlínis verið að bregða fæti fyrir þróun ferðaþjónustu á Norðurlandi og neita henni um möuleika á að takast á við erfiða stöðu. Verði það raunin væri slíkt ekki bara einhver grár föstudagur, heldur kolsvartur.
||Þjóðkirkjan þagði lengst af þunnu hljóði um mál samkynhneigðra
Bréf til bjargar lífi er stærsti mannréttindaviðburður í heimi sem mannréttindasamtökin Amnesty International standa fyrir í 150 löndum og landsvæðum á hverju ári í kringum 10. desember. Við spurðum Bryndísi Bjarnadóttur, herferðastjóra Íslandsdeildar Amnesty International, nánar út í viðburðinn.
„Í herferðinni koma hundruð þúsunda saman og skrifa undir bréf til stjórnvalda sem fótumtroða mannréttindi fólks og krefjast réttlætis í þágu þolenda brotanna. Fjöldinn allur skrifar einnig stuðningskveðjur til þolendanna og veitir þeim þannig styrk og vissu um að umheimurinn hafi ekki gleymt þeim. Þessar kveðjur eru ekki síður mikilvægar því þær halda oft lífi í þeim sem sviptir hafa verið frelsinu og voninni,“ segir Bryndís og nefnir dæmi um árangur. „Albert Woodfox sat til að mynda í einangrun í fjóra áratugi í hámarksöryggisfangelsi í Louisiana-ríki í Bandaríkjunum, læstur inni í klefa sem var 183 x 244 cm að stærð, í 23 tíma á dag þar sem dagsbirta var nánast engin. Woodfox hlaut dóm árið 1971 fyrir vopnað rán. Mál hans var tekið upp í Bréf til bjargar lífi árið 2015 en hann hlaut löngu tímabært frelsi í febrúar 2016, á 69 ára afmælisdaginn sinn. Woodfox lét eftirfarandi orð falla í tengslum við stuðninginn sem hann hlaut: „Vegna Bréf til bjargar lífi hafa mér borist þúsundir bréfa hvaðanæva að úr heiminum með ákalli um stuðning og samstöðu. Þessi skilaboð utan veggja fangelsis hafa reynst uppspretta að innri styrk til að halda áfram baráttunni fyrir frelsi mínu.“
Þessi magnaði viðburður er sönnun þess að í krafti fjöldans er hægt að umturna lífi fólks sem sætir grófum mannréttindabrotum.“
Á síðasta ári voru send rúmlega 5 milljón bréf, kort, smáskilaboð og tölvupóstar í þágu þolenda pyndinga, lögregluofbeldis, samviskufanga, baráttufólks fyrir mannréttindum og réttindum hinsegin fólks. Íslendingar létu heldur ekki sitt eftir liggja í baráttunni fyrir betri heimi á síðasta ári en nærri 3% þjóðarinnar tók þátt. Alls söfnuðust rúmlega 95.000 undirskriftir frá Íslandi og þar af tæplega 50.000 á vefsíðunni amnesty.is.
„Í ár stefnum við að því að ná rúmlega 100.000 undirskriftum og þar af 70.000 á síðunni okkar. Fjöldinn allur af sjálfboðaliðum úti á landi leggur jafnframt herferðinni lið með því að skipuleggja margs konar viðburði í sínum sveitarfélögum og safna undirskriftum í þágu þeirra mála sem við tökum fyrir hverju sinni. Þá tekur fjöldi framhalds- og grunnskóla þátt í keppni um flestar undirskriftir og almenningsbókasöfn um land leggja sömuleiðis sitt af mörkum.“
Bryndís Bjarnadóttir, herferðastjóri Íslandsdeildar Amnesty International. Mynd / Aldís Pálsdóttir
Íslenskar konur geta speglað sig í reynslu sumra kvennanna
Í ár er herferðin helguð tíu hugrökkum baráttukonum sem hafa verið áreittar, fangelsaðar, pyndaðar og jafnvel myrtar vegna starfa sinna í þágu mannréttinda. „Konur sæta áfram margvíslegri mismunun vegna kyns síns og vegna baráttu sinnar í þágu mannréttinda en þær neita að láta þagga niður í sér og hafa verið í fararbroddi mannréttindabaráttunnar árið 2018. Um heim allan eru konur í fararbroddi andófsfólks. Þær standa í fremstu víglínu, berjast gegn mismunun, þvinguðum brottflutningi og kúgun. Staða þeirra sem leiðtoga í samfélögum sínum er enn merkilegri vegna erfiðleika sem varðað hafa vegferð þeirra. Margar kvennanna búa í samfélögum þar sem konum er ætlað að þola óréttlæti án þess að rödd þeirra heyrist. Með því að slást í hóp þeirra geta Íslendingar lagt sitt lóð á vogarskálar jafnréttis, frelsis og réttlætis.“
Bryndís segir að margar íslenskar konur séu öflugar baráttukonur og þar standi hæst baráttan gegn kynbundnu ofbeldi og jafnrétti kynjanna. „Við erum hins vegar svo lánsamar að lifa í nokkuð öruggu samfélagi þar sem öfgahópar gera ekki grimmilegar atlögur að konum fyrir baráttu þeirra og stjórnvaldið beitir ekki pyndingum eða tekur okkur af lífi til að þagga niður í okkur. Hins vegar held ég að margar íslenskar konur geti speglað sig í reynslu sumra þeirra kvenna sem við berjumst fyrir, sérstaklega ef þær upplifa mismunun út frá fleiri þáttum en bara kyns síns vegna. Eitt málanna er til dæmis mál Gulzar frá Kirgistan en hún lenti í bílslysi árið 2002 og missti hreyfigetuna í fótleggjum í kjölfarið. Hún berst ötullega fyrir réttindum fólks með fötlun í heimalandi sínu og að sá hópur fái lifað með reisn.
Hún áttaði sig fljótt á því að fólk með fötlun stóð allt frammi fyrir svipuðum vandamálum, meðal annars erfiðleikum við að finna vinnu, því margir vinnustaðir voru ekki aðgengilegir fyrir hjólastóla, eða að þurfa að reiða sig á aðra til að lyfta sér upp í strætisvagna, sem er niðurlægjandi reynsla. Hún verður daglega fyrir mismunun í samfélagi þar sem konur eiga ekki að hafa hátt og litið er á fólk með fötlun sem „ónytjunga“ með ólæknandi sjúkdóm. Þó að íslenskar konur geti sannarlega haft hátt og gera það margar, sem betur fer, þá held ég að konur með fötlun hér á landi verði fyrir tvöfaldri mismunun og eigi því erfiðara með láta rödd sína heyrast.“
Ljósainnsetningu verður ýtt úr vör í annað sinn fyrir framan Hallgrímskirkju, föstudaginn 30. nóvember kl. 17.
Ljósum böðuð Hallgrímskirkja
Fólk getur tekið þátt á vefsíðunni amnesty.is og annaðhvort valið að skrifa undir öll málin tíu eða valið þau mál sem það vill styðja. „Þá setja margir undirskrift sína við fyrirframskrifuð bréf til stjórnvalda sem við prentum á sérstök aðgerðakort. Einnig sendum við áköll til félaga í sms-aðgerðanetinu okkar og í Netákallinu svo leiðirnar til að taka þátt eru margar. Íslandsdeild Amnesty International heldur síðan utan um allar undirskriftirnar, aðgerðakortin og bréfin og sér um að senda utan til viðkomandi stjórnvalda. Bréfin hafa orðið mikla vigt, í fyllsta skilningi þess orðs, hér fara heilu bílfarmarnir af bréfum og kortum út af skrifstofu samtakanna og það er erfitt fyrir stjórnvöld að líta undan.“
Á síðasta ári stóð Íslandsdeild Amnesty International í fyrsta sinn fyrir gagnvirkri ljósainnsetningu við Hallgrímskirkju, sem kallast Lýstu upp myrkrið, en þar geta gestir og gangandi tekið þátt með því að skrifa undir mál baráttukvennanna á spjaldtölvu fyrir framan kirkjuna. Ljósainnsetningunni verður ýtt úr vör fyrir framan Hallgrímskirkju, föstudaginn 30. nóvember kl. 17 og stendur yfir í þrjá daga frá kl. 17 til kl. 22. „Í ár kynnum við enn áhrifameira myndefni og skreytingar fyrir ljósainnsetninguna til sögunnar svo enginn má missa af þessum töfrandi viðburði.“
Réttarhöldin tóku 15 mínútur Herferðin í ár er helguð tíu hugrökkum baráttukonum sem hafa verið áreittar, fangelsaðar, pyndaðar og jafnvel myrtar vegna starfa sinna í þágu mannréttinda. Hér eru sögur fjögurra þeirra.
Marielle Franco, Brasilía
Marielle Franco var óttalaus í baráttu sinni fyrir réttlátari og öruggari Rio de Janeiro. Hún barðist fyrir réttindum ungs fólks, blökkukvenna og hinsegin fólks. Hún gagnrýndi líka ólögmæt dráp lögreglu. Það var þaggað niður í henni þegar hún var skotin til bana í bíl sínum. Hún er ein af a.m.k. 70 mannréttindafrömuðum sem myrtir voru í Brasilíu 2017.
Amal Fathy, Egyptaland
Þann 9. maí síðastliðinn birti Amal Fathy myndband á Facebook þar sem hún deildi reynslu sinni af kynferðislegri áreitni, vakti athygli á umfangi vandans í Egyptalandi og gagnrýndi stjórnvöld fyrir að vernda ekki konur. Hún var handtekin í kjölfarið.
Atena Daemi, Íran
Atena Daemi hefur verið ötul í baráttunni gegn dauðarefsingunni í Íran. Hún skrifaði stöðufærslur á samfélagsmiðlum, dreifði bæklingum og tók þátt í friðsamlegum mótmælum. Hún var dæmd í sjö ára fangelsi. Réttarhöldin tóku bara fimmtán mínútur og hún hefur sætt ofbeldi og niðurlægjandi meðferð í fangelsi.
Vitalina Koval, Úkraína
Vitalina Koval leggur á sig mikla vinnu til að styðja við bakið á hinsegin fólki í heimabæ sínum í Úkraínu. Hún varð hins vegar fyrir hrottafenginni árás í kjölfar þátttöku sinnar í skipulagningu friðsamlegrar kröfugöngu. Vitalina neitar að láta hótanir og ofbeldi þagga niður í sér.
„Þetta er ekkert ósvipað og með Panamaskjölin,“ segir Kristjón Kormákur Guðjónsson, ritstjóri DV, um birtingu samtala þingmanna Miðflokksins og Flokks fólksins.
„Þetta er ekkert ósvipað og með Panamaskjölin. Þau voru fengin eftir krókaleiðum en innihaldið skipti almenning máli. Fjölmiðlar fá gögn á hverjum einasta degi og oft enda þau í ruslafötunni en það er okkar að leggja mat á þessi gögn og hvort þau eigi erindi við almenning. Við gætum okkur hins vegar á að virða einkalíf þingmanna en þarna vega almannahagsmunir þyngra en auðvitað birtir DV ekki allt sem þarna kemur fram,“ segir Kristjón Kormákur Guðjónsson, ritstjóri DV, um birtingu samtala þingmanna Miðflokksins og Flokks fólksins.
Fjölmiðlar fá gögn á hverjum einasta degi og oft enda þau í ruslafötunni.
Kristjón segist aldrei hafa haft efasemdir um birtingu samtalanna enda eigi innihald þeirra klárt erindi við almenning. Upptakan barst DV í gærmorgun og voru fyrstu fréttir upp úr þeim í gærkvödi. „Þetta eru yfir tveir tímar af samtölum þar sem þingmenn tala tæpitungulaust, svo vægt sé til orða tekið, um stjórnmál og aðra þingmenn. Margt sem þar kemur fram á ekkert erindi við almenning en þegar fyrrverandi ráðherra greinir frá baktjaldamakkinu í kringum það að skipa Geir Haarde sem sendiherra á það að sjálfsögðu erindi við almenning. Almenning hefur lengi grunað þetta en í fyrsta sinn fáum við staðfest hvernig að þessu er staðið. Þá spyr maður sig, hversu oft hefur svipuð atburðarás átt sér stað?“
Þegar þetta var skrifað hafði engin tilraun verið gerð til að stöðva birtingu frétta upp úr gögnunum. Segir Kristjón að til þess þurfi að koma til lögbanns sem sé ólíklegt á þessum tímapunkti. „Það er hins vegar gott að sjá einstaka þingmenn úr þessum hópi biðjast afsökunar en hvað gerist svo er erfitt að segja til um.“
