Nokkrir aðilar eiga og nytja eyjaklasann Hvallátur á Breiðafirði og koma saman á hverju vori ásamt fjölskyldum sínum, njóta náttúrudýrðar svæðisins og fara í dúnleitir. Við slógumst í för með dúnbændum í sumar.

Þarna sameinast kynslóðirnar í leik og starfi í faðmi náttúrunnar og fyrir marga er þetta besti tími ársins. Börnin kynnast náttúrunni á eigin forsendum, læra að bera ábyrgð og njóta þess að þarna gilda ekki strangar reglur. Dúntekjurnar nýtast til að reka húsnæði, vélar og bátakost sem notaður er í eyjunum.
Í Hvallátrum eru dúnleitir jafnan fyrripartinn í júní, leitað er í 200 eyjum, hólmum og skerjum sem tilheyra svæðinu og samtals eru hreiðrin milli þrjú og fjögur þúsund talsins. Í fyrri leitum kemur megnið af dúninum í hús en í seinni leitum er tekinn dúnn úr hreiðrum sem leitarfólki kann að hafa yfirsést og hjá kollum sem verpa seint. Þegar dúnninn er tekinn er sett hey í staðinn sem er ekki síðra fyrir útungunina en dúnninn, sérstaklega í rigningartíð.
Á Heimaeynni er stórt íbúðarhús og aðstöðuhús fyrir dúnþurrkun, unga í fóstri, geymslur og fleira. Niðri við höfnina er einnig gömul skipasmíðastöð sem starfrækt var í Hvallátrum um árabil. Þar inni er báturinn Egill sem smíðaður var í Hvallátrum árið 1904 af Ólafi Bergsveinssyni, bónda og skipasmið í Hvallátrum. Sonarsonur hans, Aðalsteinn Eyjólfur Aðalsteinsson, gerði bátinn upp í lok síðustu aldar.

Frí frá stressi og streitu
Veðrið þarf að vera gott til að hægt sé að halda í dúnleitir. Vindur má ekki vera mikill til að fært sé til sjós á gúmmíbátum og rigning er óæskileg. Eftir dag í leitum er komið með dúninn í Heimaeynna. Ef vel viðrar er blautum dúni gjarnan dreift á túnið til þurrkunar fyrir framan dúnhúsið áður en hann er hristur og settur á grindurnar. Eftir að dúnninn hefur verið þurrkaður á grindunum er hann hitaður í þar til gerðum potti en hitinn gerir gras og annað í dúninum stökkt. Dúnninn er svo settur í krafsarann þar sem þetta stökka er mulið úr. Þá er dúnninn sendur í hreinsistöð í Stykkishólmi.
Fólkið sem stendur að dúnnytjunum er ekki að því í hagnaðarskyni heldur til að eiga sér griðastað í þessu einstaka umhverfi. Það er jafnan glatt á hjalla þegar hópurinn hittist eftir veturinn, tilbúinn til að hverfa um stund frá streitunni sem gjarnan fylgir hversdeginum.

Texti og myndir / Ragnhildur Aðalsteinsdóttir

Salka Sól Eyfeld verður í aðalhlutverki á laugardaginn þegar Þjóðleikhúsið frumsýnir hið geysivinsæla leikrit Ronju ræningjadóttur, sem byggt er á bók Astrid Lindgren. Hún segir Ronju mikilvæga fyrirmynd fyrir ungar stelpur, en sjálfa hafi hana skort slíkar fyrirmyndir í æsku.

Ekki nóg með það að Ronja sé fyrsta aðalhlutverkið sem Salka Sól leikur, þetta er í fyrsta sinn sem hún er í hlutverki leikara í atvinnuleikhúsi. „Þetta er í fyrsta skipti sem ég tekst á við það,“ segir Salka Sól og hlær. „En einhvern tímann er allt fyrst. Þetta leggst rosavel í mig, er með skemmtilegri verkefnum sem ég hef tekið að mér og það eru algjör forréttindi að fá að hlakka til að mæta í vinnuna alla daga.“

Þegar tilkynnt var um val Sölku Sólar í hlutverk Ronju lét hún hafa eftir sér að þetta væri draumahlutverkið sitt, hvað meinti hún með því?
„Ég horfði mjög oft á sænsku myndina um Ronju þegar ég var lítil og ég man að ég sagði eitt sinn við mömmu að ef ég fengi einhvern tímann að leika aðalhlutverk í leikriti vildi ég leika Ronju eða Línu Langsokk, þá yrði ég sko sátt. Ronja var stór hluti af æsku minni og mér þykir mjög vænt um að fá að túlka hana og kynna hana fyrir yngra fólkinu. Ég held líka að þetta hlutverk henti mér vel því það er mjög stutt í barnið í mér. Ég myndi segja að það væri hæfileiki að leyfa sér að fara í það hlutverk og rækta barnið í sér.“

„Ég held það sé ótrúlega mikilvægt fyrir ungar stelpur að það sé einhver kvenkarakter sjáanlegur í þjóðfélaginu. Það veit ég af eigin reynslu.“

Hatur er eitthvað sem okkur er kennt
Spurð hvort hún og Ronja séu líkar er Salka Sól snögg til svars.
„Já, við erum mjög líkar. Það er dálítið stórt skap í okkur báðum, en mikil réttlætiskennd og það sem er fallegast við Ronju er að hún er svo ótrúlega óhrædd við að taka sjálfstæðar ákvarðanir, hún eltir ekki það sem henni hefur verið kennt. Ég kannast við það hjá sjálfri mér. Ég hef aldrei verið hrædd við að taka eigin ákvarðanir og þora að vera bara nákvæmlega eins og ég er.“

Salka Sól segir að boðskapur sögunnar um Ronju skipti hana miklu máli og henni finnist þurfa að kynna hana fyrir öllum börnum.
„Þótt Ronju sé kennt að hata óvininn, og geri það kannski í fyrstu, þá ákveður hún að láta það ekki stjórna sér heldur kynnast óvininum. Við fæðumst nefnilega alveg ómenguð og ef það er hatur í fólki er það eitthvað sem því hefur verið kennt. Við verðum að þora að fara út fyrir þann ramma og skoða heiminn með okkar eigin augum.“

Mikilvægt að hafa sterkar fyrirmyndir
Fyrir utan að leika Ronju er Salka Sól þátttakandi í tónlistarhópnum Girl PWR, er Ronja ekki últra fyrirmynd þegar kemur að valdeflingu stelpna?
„Júhú,“ segir Salka Sól með sannfæringu. „Hún er það sko. Bæði hún og Lína Langsokkur. Kvenkarakterarnir sem Astrid Lindgren skrifar eru alveg magnaðir og stórkostlegt að hafa svona karaktera í aðalhlutverki í barnabókum.“

En um hvað snýst verkefnið Girl PWR?
„Ennþá er það bara hljómsveit en vonandi verður það hreyfing í framhaldinu. Þetta er valdeflandi batterí fyrir allar konur og akkúrat núna vill svo til að það eru Spice Girls sem eru í kastljósinu hjá okkur.“

Talið berst að fyrirmyndum stelpna og hvað þarf til að þær treysti sér til að standa með sjálfum sér og fylgja draumum sínum eftir. Er það eitt af markmiðum Sölku Sólar að verða slík fyrirmynd fyrir ungar stelpur?
„Já, ég held það,“ segir hún. „Ég vona það allavega. Ég held það sé ótrúlega mikilvægt fyrir ungar stelpur að það sé einhver kvenkarakter sjáanlegur í þjóðfélaginu. Það veit ég af eigin reynslu. Ég held til dæmis að ég hefði farið miklu fyrr að rappa ef ég hefði haft fleiri kvenfyrirmyndir í rappinu. Ég hefði örugglega byrjað á því tíu ára eins og flestir strákarnir sem eru að rappa í dag, en ekki tuttugu og fimm ára eins og ég gerði.“

Hverjar voru þínar fyrirmyndir þegar þú varst að alast upp?
„Ég leit rosalega mikið upp til tónlistarkvenna, eins og Emiliönu Torrini til dæmis. Hún var í miklu uppáhaldi hjá mér. Svo fór ég mjög mikið í leikhús og fannst alltaf Margrét Vilhjálms og Ólafía Hrönn ógeðslega skemmtilegar leikkonur og dáðist að þeim. Ég held að á okkar tímum sé það mikilvægara en nokkurn tíma áður að hafa þessar fyrirmyndir. Ég er auðvitað þekktust fyrir það sem ég er að gera í tónlistarheiminum, en ég er líka þekkt fyrir aktívisma og að benda á það sem betur mætti fara. Ég styð femíníska baráttu og held að það skipti miklu máli að hún sé líka sjáanleg í samfélaginu.“

Ætlaði að rjúka upp á svið
Faðir Sölku Sólar er leikarinn Hjálmar Hjálmarsson, ólst hún að einhverju leyti upp í leikhúsinu?
„Já, já, já, já,“ segir hún og hlær. „Ég var allar helgar uppi á svölum að horfa á Kardimommubæinn eða Dýrin í Hálsaskógi eða eitthvað. Ég meira að segja fór á Ronju 1992, þegar Sigrún Edda lék hana, og það er til fræg saga af mér þar sem ég ætlaði að hlaupa upp á svið þegar það var partí í sýningunni. Ræningjarnir ákveða að slá upp veislu og ég varð svo spennt, fjögurra ára gömul, að ég ætlaði bara að hlaupa upp á sviðið og pabbi rétt náði að grípa í kjólinn minn og stoppa mig áður en ég var bara mætt upp á svið til að taka þátt í gleðinni. Núna, tuttugu og sex árum síðar, var mér svo bara boðið í partíið.

Viðtalið fer fram fáeinum dögum fyrir frumsýningu, hvernig ætlar Salka Sól að nota þá til að undirbúa sig fyrir stóru stundina?
„Ég bara reyni að sofa vel og passa upp á röddina, nýta mér allar þær æfingar og tækni sem ég hef lært. Ég held að aðalatriðið sé að hvílast nóg og setja sigg inn í þennan heim sem við erum að skapa á sviðinu. Heim Ronju ræningjadóttur.“

Þannig að þessa vikuna verður þú bara Ronja utan sviðs og innan?
„Já. Ég sagði við manninn minn að hann skyldi ekki láta sér begða þótt ég svaraði honum undarlega og segði eitthvað skrýtið. Það væri ekki ég, heldur Ronja.“

Á yfirborðinu virðist hinn 24 ára gamli Ríkharður Þór Guðfinnsson hafa allt sem ungan mann gæti dreymt um. Hann er í góðri vinnu, á fallegt heimili og tvö heilbrigð börn. Í frístundum finnst honum fátt skemmtilegra en að spila golf og stunda veiði. Líklega myndu fáir giska á að aðeins eru rúmar tvær vikur frá því að Ríkharður, eða Rikki eins og hann er alltaf kallaður, útskrifaðist af geðdeild.

Rikki dvaldi á geðdeild í kjölfar fíknimeðferðar á Vogi, eftir að hafa fallið fyrir freistingum Bakkusar, ekki í fyrsta, annað eða þriðja sinn. Reyndar er sannleikurinn sá að meðferðirnar eru orðnar of margar til að hann hafi tölu á þeim. Rikki er einn af fjölmörgum ungmennum sem glímt hafa við fíknivanda um árabil, en hann gagnrýnir réttilega skort á úrræðum og þá baráttu við kerfið sem fólk sem kallar á hjálp þarf að heyja. Þegar hann komst á botninn í sumar og leitaði sér hjálpar á geðdeild, endaði hann í fangageymslum lögreglunnar.

Rikki lýsir neyslunni sem skyndilausn við hverskyns vandamálum. „Neyslan er leið til að flýja veruleikann. Ef maður er að takast á við einhverja erfiðleika getur maður frestað þeim með því að taka nokkrar töflur. Ég var einn af þeim sem fannst ég aldrei eiga við neitt vandamál að stríða, ég stundaði mína vinnu og var bara í góðum gír, að mínu mati, þrátt fyrir að fá mér öðru hvoru. En smátt og smátt fór fíknin að taka yfir allt. Hún yfirgnæfði allar tilfinningar þar til allt fór að snúast um að redda sér næsta skammti. Nú síðast var ég farinn að taka hvað sem ég komst í, en mest af lyfseðilskyldum lyfjum. Það er lygilegt hversu auðvelt er að verða sér úti um efni í dag, það þarf bara eitt símtal og því er reddað.“

Missti tökin í sumar

Í sumar tók að halla hratt undan fæti og Rikki fór að missa tökin á neyslunni. Skuldir voru farnar að hlaðast upp og hann missti meðal annars umgengni við son sinn. Fjölskyldu og vini Rikka fór að gruna að ekki væri allt með felldu þegar hann fór að mæta illa í vinnu og sýna breytta framkomu. „Ég var mjög ör og reiður, var snöggur upp og þoldi ekki að fólk væri að skipta sér af mér. Mér fannst ég ekki þurfa á neinni hjálp að halda og ætlaði bara að díla við þetta sjálfur. Það sýnir sig hversu veruleikafirrtur ég var orðinn þegar amma mín lést í sumar, og í kistulagningunni og jarðarförinni var ég útúrkókaður. Ég var með stæla við fólk og þegar systir mín sagði mér að haga mér hótaði ég að berja hana. Þarna áttuðu allir sig á hvað var í gangi og lágu í mér að leita mér hjálpar, fara í meðferð. En ég sá ekkert vandamál. Helgina eftir fór ég svo á djammið upp á Skaga þar sem mamma mín býr, það endaði með því að ég lagði allt í rúst heima hjá henni og lenti í slagsmálum.“

Það sýnir sig hversu veruleikafirrtur ég var orðinn þegar amma mín lést í sumar, og í kistulagningunni og jarðarförinni var ég útúrkókaður.

Endaði í fangageymslu eftir kall á hjálp

Á þessum tímapunkti var fjölskyldan orðin örvæntingarfull og ráðalaus. Engin úrræði voru í boði þar sem Rikki var ekki tilbúinn að gangast við vandamálinu. Umræður voru hafnar um að svipta hann sjálfræði, en eftir helgina á Akranesi segist Rikki sjálfur hafa fengið nóg. „Ég var kominn á botninn, og vissi að ef ég fengi ekki hjálp væri þetta hreinlega bara búið. Ég gat ekki meira. Bróðir minn hringdi nokkur símtöl og reyndi koma mér inn einhvers staðar, en það var hvergi pláss. Það er alltaf erfitt að komast inn, en sérstaklega á sumrin vegna sumarleyfa starfsfólks. Honum var sagt að ég gæti komið í viðtal á Vog tveimur vikum seinna, en það var ekki möguleiki að ég gæti beðið svo lengi. Pabbi og konan hans ákváðu því að keyra mig niður á geðdeild og reyna sitt besta til að útskýra fyrir þeim ástandið.“

Þar komu þau að lokuðum dyrum. Rikki var undir áhrifum en slíkt er undir engum kringumstæðum leyfilegt á geðdeildinni. Honum var vísað út, en var allt annað en sáttur. „Ég reiddist við þessa lækna sem ætluðu að henda mér út, með engin önnur úrræði fyrir mig. Ég sagði við þá að ef ég kæmist ekki þarna inn myndi ég fara beinustu leið upp í Heiðmörk, setja pústið inn í bílinn og enda þetta allt.“

Atburðarásinni eftir það mætti helst líkja við atriði úr bíómynd. Tveir lögreglubílar renndu í hlað, Rikki var handjárnaður og leiddur út í bíl. Eftir stóðu pabbi hans og stjúpmóðir, sem vissu ekki hvaðan á sig stóð veðrið. Útskýringarnar sem þau fengu voru að ástandið hefði verið metið sem svo að Rikki væri of hættulegur sjálfum sér, en þetta væri eina úrræðið í boði, að vista hann í fangageymslu. „Mér var hent inn í klefa, í einangrun á Hverfisgötunni. Ég var algjörlega brjálaður, og heimtaði að þeir hleyptu mér út en fékk engin viðbrögð. Eftir að hafa staðið og öskrað á verðina í marga klukkutíma lognaðist ég út af og sofnaði, en vaknaði fljótlega aftur í svitabaði og brjáluðum fráhvörfum,“ segir Rikki þegar hann er beðinn um að lýsa aðstæðum. „Ég var ekki undir neinu eftirliti, fjölskyldan fékk ekki að hafa samband við mig og enginn vissi hvað væri í gangi. Þetta var mjög slæm og niðurlægjandi upplifun.“ Lögum samkvæmt má ekki halda einstaklingum í fangageymslu lengur en í sólarhring án úrskurðar dómara, og þessi sólarhringur var nýttur til hins ýtrasta í tilfelli Rikka. Eftir 24 klukkustundir í einangrun var hann handjárnaður á ný og fluttur í lögreglufylgd aftur niður á geðdeild. Hann segist ekki hafa fengið neinar skýringar á þessum atburðum eða hvort þetta teljist eðlilegir verkferlar, en telur þetta lýsandi fyrir ástandið í geðheilbrigðismálum á Íslandi. „Það vantar klárlega einhver úrræði, það á ekki að líðast að fólki á svona viðkvæmum stað sé vísað frá þegar það leitar sér aðstoðar. Hvað þá að vera skellt í handjárn og hent í fangelsi. Ég skil ekki að þrátt fyrir alla þá umræðu sem hefur átt sér stað síðustu mánuði virðist ástandið aðeins fara versnandi. Til dæmis var verið að loka geðheilsudeildinni innan Hugarafls sem ég veit að hefur reynst mörgum af mínum félögum vel. Það er ljóst að miklar breytingar verða að eiga sér stað í þessu ónýta kerfi.“

Ég var algjörlega brjálaður, og heimtaði að þeir hleyptu mér út en fékk engin viðbrögð. Eftir að hafa staðið og öskrað á verðina í marga klukkutíma lognaðist ég út af og sofnaði, en vaknaði fljótlega aftur í svitabaði og brjáluðum fráhvörfum.

Byrjaði að drekka í 8. bekk

Rikki er fæddur árið 1994. Hann ólst upp í Grindavík og er yngstur í hópi fjögurra systkina. Skólagangan gekk vel framan af, hann æfði fótbolta frá unga aldri og var talinn einn efnilegasti leikmaður bæjarins. Þegar hann var 12 ára varð fjölskyldan fyrir miklu áfalli þegar mamma hans, stoð og stytta fjölskyldunnar, fékk heilablóðfall og var vart hugað líf. Í kjölfarið tók við erfitt tímabil og breyttar heimilisaðstæður sem reyndu mikið á alla fjölskyldumeðlimi. „Við systkinin höfum öll upplifað okkar skerf af erfiðleikum og þegar ég hugsa til baka eru veikindi mömmu upphafið að mörgum þeirra. Hún var sú sem sá alltaf um allt og hélt öllu gangandi, svo skyndilega var fótunum bókstaflega kippt undan henni, og þar með okkur öllum í fjölskyldunni. Þarna hefði klárlega þurft að vera eitthvað utanumhald, eitthvert teymi eða ráðgjöf sem okkur hefði átt að standa til boða. En það var ekkert svoleiðis. Fljótlega eftir þetta skildu mamma og pabbi, ég hætti í fótboltanum og fór að sækja í verri félagsskap,“ rifjar Rikki upp.
Ekki leið á löngu þar til allt fór úr böndunum. „Það var í 8. bekk, rétt eftir að mamma veiktist, sem fyrst var komið með mig heim í lögreglufylgd eftir skólaball. Ég byrjaði að drekka áfengi á þessum tíma og fljótlega fór vinahópurinn að fikta við eiturlyf. Um leið og ég prófaði í fyrsta sinn var ekki aftur snúið.“

Mætti á 12 spora-fundi í bullandi neyslu

Sumarið eftir útskrift úr grunnskólanum fór Rikki í sína fyrstu meðferð. „Ég fór ekki þangað inn af fullum hug, var í raun að bíða eftir því að komast út til að geta fengið mér aftur. Mér fannst ég ekki eiga við neitt vandamál að stríða og hafa fulla stjórn á þessu,“ segir hann.

Næstu árin var Rikki inn og út úr meðferðum, bæði í styttri og lengri tíma, en tókst inn á milli að halda sér edrú. Á síðustu árum hefur hann eignast tvö börn, stundað sína vinnu af krafti og fjölskyldan stóð í þeirri trú að allt væri í góðu lagi. En reyndin var ekki sú, og að eigin sögn var feluleikurinn það sem átti eftir að reynast honum verst.

„Mér tókst að að fela þetta fyrir fólkinu í kringum mig, sem stóð í þeirri trú að ég væri fullkomlega edrú. Ég mætti jafnvel á 12 spora-fundi en var samt í bullandi neyslu. Í byrjun sumars tók ég inn of mikið magn af róandi lyfjum, fékk flog og lenti næstum í hjartastoppi. Ég fór á spítala og þegar fjölskylda mín frétti af þessu var þeirra fyrsta hugsun auðvitað að þetta væri tengt neyslu, en mér tókst að sannfæra þau um að þetta væri eitthvað allt annað, flensa eða álíka. Svo hélt ég bara áfram að éta pillur þegar ég var útskrifaður. Feluleikurinn er nefnilega svo hættulegur. Það er ekki fyrr en allt var í tómu tjóni, ég kominn í skuldir og mjög harða neyslu að ég var fyrst tilbúinn að viðurkenna vandann og þiggja hjálp. En þá er það oft hægara sagt en gert.“

Færibandavinna á Vogi

Af tveimur slæmum kostum segist Rikki að vissu leyti hafa verið heppinn að málin þróuðust á þennan veg. „Ég komst að minnsta kosti inn á geðdeild að lokum og fékk hjálp, ólíkt mörgum sem vísað er frá. Það átti að loka á mig og segja „sorrí, vinur“.

Ég hef ekkert út á þá starfsemi að setja sem þar fer fram. Þar er unnið svo mikið með andlegu hliðina og farið miklu dýpra. Vogur er meiri færibandavinna, þar koma sjúklingar inn og eru allir meðhöndlaðir eins, þetta er í raun afeitrunarstöð. Ég myndi vilja sjá miklu meira aukið fjármagn í fíknigeðdeildir landsins og finnst sorglegt að sjá ástandið í þessum málaflokki eins og staðan er í dag.“

Rikki var inn á geðdeildinni í um tvær vikur áður en hann var sendur heim í nokkra daga, þar til hann komst inn á Vog. „Ég var þarna innan um virkilega veika einstaklinga. Einn af sjúklingunum talaði sífellt um Díönu prinsessu og var sannfærður um að hún sæti á rúminu hjá sér á kvöldin og að hann hefði verið með í bílnum kvöldið sem hún dó. Þetta var ekki sérstök fíknigeðdeild heldur almenn geðdeild, og dvölin þar var mér erfið þar sem fráhvörfin voru svo rosaleg. Þrátt fyrir það var ég þakklátur fyrir að hafa fengið þessa hjálp og var og er harðákveðinn að standa mig. Ég veit að nú þarf ég að leggja öll spil á borðið því þetta er mitt síðasta tækifæri. Neyslan og ruglið var orðið svo mikið, að ef ég hætti ekki núna er þetta búið.“

Tilbúinn að takast á við þetta fyrir lífstíð

Eins og áður hefur komið fram á Rikki fjölmargar meðferðir að baki, vel á annan tug. Í þetta sinn segir hann hugarfarið breytt því sem áður hafi verið. „Áður fyrr leit ég alltaf á edrúmennskuna sem eitthvað sem yrði aðeins til styttri tíma en ekki langtímaverkefni. Þetta er í fyrsta sinn sem ég er tilbúinn að takast á við þetta fyrir lífstíð. Áður var ég alltaf með þá hugsun bak við eyrað að ég þyrfti bara að vera edrú í kannski 10 ár, þá yrðu krakkarnir orðnir eldri og þá væri í lagi að fá sér smávegis aftur. Þessi hugsunarháttur varð mér að falli aftur og aftur, en núna er ég í þessu á breyttum forsendum. Ég ætla að taka þetta alla leið núna og fylgja prógramminu, leggja allt í hendurnar á æðri mætti. Nú tekur við vinna hjá mér við að koma lífinu í eðlilegt horf, byggja upp samband við börnin mín og vera góður pabbi, mæta í vinnu og standa mína plikt. Það er satt sem sagt er, að þessi sjúkdómur leiði ekki til neins nema geðveiki eða dauða. Ég hef fengið annað tækifæri og ætla mér að nýta það vel,“ segir Rikki að lokum.

Við vinnslu fréttarinnar hafði Mannlíf samband við Lögregluna á höfuðborgarsvæðinu til að fá viðbrögð við frásögn Ríkharðs. 

„Engin nýlunda að einstaklingar séu vistaðir í fangageymslu þegar betur færi á að aðrar leiðir væru mögulegar“

Ásgeir Þór Ásgeirsson, yfirlögregluþjónn, segir málefni fólks með geðrænan eða tvíþættan vanda vera Lögreglunni vel kunnug og að embættið hafi áður bent á skort á úrræðum. „Það er heldur engin nýlunda að einstaklingar séu vistaðir í fangageymslu þegar betur færi á að aðrar leiðir væru mögulegar. Lögreglan getur ekki tjáð sig um umrætt mál, sem er tilefni umfjöllunarinnar, en getur staðfest að sambærileg atvik hafa komið upp. Þá er inngrip lögreglu oft eina úrræðið, en vistun í fangageymslu við þær aðstæður snýr að öryggi viðkomandi, sem kann að vera hættulegur sjálfum sér og/eða öðrum,“ segir hann. Varðandi álag á geðdeildum og skort á langtímaúrræðum í búsetumálum fólks með geðrænan eða tvíþættan vanda telur Ásgeir nægja að benda á orð þeirra sem starfa í heilbrigðiskerfinu og að undir þau megi taka. „Svo virðist sem margir lendi utan kerfis, en við það má ekki una og brýnt er að úr því verði bætt.“

/Viðtal: Margrét Björk Jónsdóttir
/Myndir: Hákon Davíð Björnsson

Aðdáendur þungarokkshljómsveitarinnar Skálmaldar bíða nú í ofvæni eftir fimmtu hljóðversplötu sveitarinnar „Sorgir“ sem kemur út 12. október næstkomandi. Fyrsta smáskífa plötunnar, „Sverðið“ er nú komin í spilun á helstu tónlistarveitum og hefur hlotið góðar viðtökur.

Snæbjörn Ragnarsson, bassaleikari og textahöfundur hljómsveitarinnar, segir draugaþema einkenna nýju plötuna sem verði talsvert frábrugðin síðustu plötu sem kom út árið 2016. „Hún var mjúk og þægileg, vögguvísur og allt í blóma. Nú kveður við annan tón. Allt kalt, dimmt og sorglegt; dauði og djöflar við hvert fótmál. Það var svolítið viljandi að fara alveg í hina áttina núna,“ útskýrir Snæbjörn.

Vinsældir Skálmaldar hafa farið sívaxandi frá því að Snæbjörn og Björgvin Sigurðsson, söngvari og gítarleikari, smöluðu saman nokkrum vinum sínum úr rokkbransanum árið 2009. Markmiðið var fyrst og fremst að hafa gaman af og gefa máski út eina þungarokksplötu, til að geta sýnt börnum sínum í framtíðinni hvað pabbar þeirra voru einu sinni svalir. Nú níu árum og bráðum fimm hljóðversplötum síðar eru það ekki aðeins börn Skálmaldarmanna sem líta upp til þeirra með aðdáun í augum, tugþúsundir aðdáenda um gjörvalla Evrópu og líklega víðar, fylgjast bergnumdir með hljómsveitinni. Og nú fyrir skemmstu fyllti Skálmöld Eldborgarsal Hörpu fjögur kvöld í röð ásamt Sinfóníuhljómsveit Íslands og þremur kórum en þetta var í annað sinn sem þessar stórhljómsveitir leiða saman hesta sína.

Snæbjörn segir að það sé ekki alltaf áreynslulaust að vera í hljómsveit sem stundi reglulega sambúð í litlum rútum svo vikum skipti á tónleikaferðalögum um Evrópu, þá sé vináttan sterk og spilagleðin hafi aldrei verið meiri, enda skili það sér í hljóðverinu. „Við héngum mikið saman í stúdíóinu og unnum hratt. Það hefur alltaf verið gaman að vera í Skálmöld en ekki svona ógeðslega gaman síðan við vorum að gera fyrstu plötuna. Við einhvern veginn endurfæddumst þarna, svona stemningarlega séð allavega.“

Sjávarútvegsfyrirtækið Blámar ehf. flytur út fiskafurðir á neytendamarkað í Asíu. Fjórar ­verslunarkeðjur í Hong Kong bjóða upp á vörurnar og markaðshlutdeild í Kína fer vaxandi, en Blámar er fyrsta íslenska sjávar­út­vegs­fyrir­­tækið sem í samstarfi við íslenska frumkvöðlafyrirtækið EFNI ehf. býður upp á rekjanleikamerkingar á vörum á neytendamarkaði í Asíu.

Ísland er alltaf að komast betur inn á kortið í Asíu en gæði og hreinleiki er eitthvað sem Asíubúar tengja gjarna við Ísland. Þess vegna liggja mikil verðmæti í því að geta sannað íslenskan uppruna á vörum okkar,“ segir Valdís Fjölnisdóttir, framkvæmdastjóri Blámars.

Að hennar sögn er Blámar líklega fyrsta íslenska sjávarútvegsfyrirtækið sem selur afurðir sínar milliliðalaust á neytendamarkað í Asíu. „Kína hefur verið að berjast gegn röngum merkingum á matvælum með tilliti til uppruna og fleiri hluta. Upp–runi vöru er orðinn gríðarlega mikilvægur,“ segir hún og bendir á að vantraust neytenda gagnvart upprunamerkingum sé orðið útbreitt vandamál meðal almennings í Kína. „Kínverjar eru einfaldlega hættir að trúa á uppruna á þeim vörum sem eru í boði. Þeir upplifa svo mikið af fölsunum og rangmerkingum,“ útskýrir Valdís en Blámar hefur um nokkurt skeið leitað leiða til að sanna uppruna á sínum vörum á einfaldan og grípandi hátt.

Fann lausnina hjá ís­lensku frumkvöðla­fyrir­tæki
Valdís fann það sem hún leitaði að þegar hún sá kynningu Heiðu Kristínar Helgadóttur, framkvæmdastjóra EFNI ehf. á rekjanleikatækni sem fyrirtækið hefur hannað fyrir vörumerki sitt Niceland Seafood. Það varð til þess að Blámar og EFNI leiddu saman hesta sína í tilraunaverkefni þar sem rekjanleikahugbúnaðurinn er notaður til að tengja neytendur betur við uppruna fiskafurða Blámars á markaði í Kína; í gegnum hughrif og upplifun.

Tekur neytendur inn í nýjan heim
Efni hefur hannað forrit sem ekki aðeins gerir neytandanum kleift að rekja uppruna vörunnar nákvæmlega, allt frá því fiskurinn er veiddur í íslenskri landhelgi og þar til hann er kominn í verslanir, heldur er einnig boðið upp á sjónræna upplifun. „Vörurnar eru merktar með sérstökum QR-kóðum sem neytandinn getur skannað með snjallsíma sínum í versluninni. Þar fær hann ekki aðeins staðfestingu á uppruna heldur einnig einstakt ferðalag með myndum af Íslandi, hreinni íslenskri náttúru, brjáluðum sjó og hreinu lofti. Þetta tekur neytandann inn í annan heim sem er orðinn svo stór hluti af matarinnkaupum,“ segir Valdís og bætir við að einnig sé hægt að finna hlekki inn á fjölbreyttar uppskriftir enda sé íslenskur fiskur, s.s. ýsa, karfi og Atlantshafsþorskur, mörgum í Asíu framandi. Heiða bætir við að QR kóða tækni sé notuð í miklu meira mæli í Asíu en til að mynda í Evrópu og Bandaríkjunum og þess vegna séu flestir snjallsímar nú búnir þannig að ekki þurfi sérstakt app, heldur er hægt að skanna QR kóða með því einu að beina myndavélinni að þeim. „Þetta hefur gjörbreytt möguleikum okkar á að nýta þessa tækni og vera fyrst á markað með hagnýta lausn sem styður við vörumerkið sem við erum að byggja upp í Bandaríkjunum.“

Vilja aðeins það besta
Blámar er fyrsta sjávarútvegsfyrirtækið á neytendamarkaði í Asíu með slíkar rekjanleikamerkingar. „Það ætti að gefa okkur samkeppnisforskot. Millistéttin í Kína er það vel stæð að fólk velur aðeins það besta fyrir börnin sín, fæðuöryggi og hollusta skiptir þetta fólk mun meira máli en hvað varan kostar. Það er því algjört lykilatriði að við getum sannað hvaðan vörurnar okkar koma,“ segir Valdís en tekur fram að enn sé verið að fullþróa kerfið. „Fyrsti gámurinn með þessum QR-merktu vörum verður sendur út í september og ég er að verða mjög spennt yfir því að sjá hvernig viðtökurnar og viðbrögðin verða.“

Mynd / Heiðdíd Guðbjörg Gunnarsdóttir

Þátttaka kvenna í krabbameinsleit hefur minnkað.

Krabbameinsfélagið hefur hleypt af stokkunum nýrri auglýsingaherferð sem ætlað er að hvetja konur til að nýta sér tækifæri til skimunar fyrir legháls- og brjóstakrabbameinum. Þátttaka kvenna í leit hefur farið minnkandi á undanförnum árum.

Ágúst Ingi Ágústsson, yfirlæknir á Leitarstöð Krabbameinsfélags Íslands segir í viðtali við vef Krabbameinsfélagsins, krabb.is, að það sé afar mikilvægt að snúa þessari þróun við: „Sérstaklega er mikilvægt að fá ungu konurnar til að mæta og taka þátt í skimun fyrir krabbameinum. Þetta er sem betur fer staða sem við getum breytt en við þurfum að auka meðvitund kvenna um hve mikilvæg skimunin er og í nútímasamfélagi þurfa skilaboðin að vera áhrifarík. Herferðin endurspeglar það.“

Skilaboðin í auglýsingunum eru unnin úr niðurstöðum könnunar sem Gallup gerði fyrir félagið árið 2014 þar sem fram komu ástæður þess að konur mættu ekki í skimun. Meðal þeirra „afsakana“ sem konurnar notuðu voru:

Erfiðleikar með að komast frá vinnu

Hræðsla við sársauka

Kostnaður við skimunina

Frestunarárátta

Framtaksleysi

Þess má geta að mörg stéttarfélög og sum fyrirtæki taka þátt í kostnaði vegna skimunar fyrir krabbameinum. Og nú geta konur skoðað upplýsingar um boðun og eigin þátttöku í skipulegum skimunum fyrir legháls- og brjóstakrabbameinum rafrænt á mínum síðum Ísland.is. Skimunarsagan er afrakstur samstarfs á milli Krabbameinsfélags Íslands og Þjóðskrár Íslands.

Ríkharður Þór Guðfinnsson endaði í fangageymslu eftir kall á hjálp.

„Mér var hent inn í klefa, í einangrun á Hverfisgötunni. Ég var algjörlega brjálaður, og heimtaði að þeir hleyptu mér út en fékk engin viðbrögð. Eftir að hafa staðið og öskrað á verðina í marga klukkutíma lognaðist ég út af og sofnaði, en vaknaði fljótlega aftur í svitabaði og brjáluðum fráhvörfum. Ég var ekki undir neinu eftirliti, fjölskyldan fékk ekki að hafa samband við mig og enginn vissi hvað væri í gangi. Þetta var mjög slæm og niðurlægjandi upplifun.“

Þannig lýsir Ríkarður Þór Guðfinnsson því þegar hann leitað sér hjálpar á geðdeild en endaði í fangageymslum lögreglunnar, þar sem hann var settur í einangrun, eftirlitslaus og í miklum fráhvörfum.
Í nýjasta tölublaði Mannlífs, sem kemur út á morgun, segir Ríkarður frá hroðalegum veruleika sem tók við þegar hann missti tökin á lífi sínu í sumar. Lestu meira um málið í blaðinu á morgun og á man.is

Ekki um pólitískan viðburð að ræða.

Tilkynnt var í morgun að Ísland yrði meðal þátttökuþjóða í Eurovision sem haldin verður í Tel Aviv næsta vor. Á vef RÚV er haft eftir Skarphéðni Guðmundssyni, dagskrárstjóra RÚV, að sú ákvörðun grundvallist á því að ekki sé um pólitískan viðburð að ræða heldur þvert á móti samkomu ólíkra þjóða sem allt frá stofnum hafi haft að megintilgangi og leiðarljósi að breiða út boðskap sameiningar- og friðarkrafts sem felst í dægurtónlist og menningu almennt.

Skorað hafði verið á RÚV að sniðganga keppnina vegna ástandsins á Gaza og framferðis stjórnvalda í Ísrael í garð Palestínumanna og Skarphéðinn fullyrðir að þær áskoranir hafi verið teknar alvarlega, en eftir mikla yfirlegu hafi verið tekin ákvörðun um að senda fulltrúa frá Íslandi í keppnina. Þar hafi vegið þungt að keppnin verði haldin í Tel Aviv en ekki Jerúsalem og einnig að allar Norðurlandaþjóðirnar ætli að taka þátt í keppninni. „Enn hefur ekki heyrst af þjóðum sem hyggjast sniðganga keppnina í Ísrael af pólitískum ástæðum. Almannaþjónustumiðlarnir á Norðurlöndunum hafa jafnan verið samstíga í slíkum efnum og hafa þeir allir nú þegar staðfest þátttöku sína,“ segir Skarphéðinn.

Ekki er langt síðan hópur listamanna birti opið bréf í breska blaðinu Guardian þar sem skorað var á Evrópulönd að sniðganga Eurovision í Ísrael. „Við getum ekki hugsað okkur að taka þátt í Eurovisiongleðinni með góðri samvisku á meðan Ísraelsríki og her þess beita Palestínumenn hrottalegu ofbeldi í næsta nágrenni,“ segir í bréfinu sem tveir íslenskir listamenn skrifuðu undir, þau Daði Freyr og Hildur Kristín Stefánsdóttir.

Nokkrir aðilar eiga og nytja eyjaklasann Hvallátur á Breiðafirði og koma saman á hverju vori ásamt fjölskyldum sínum, njóta náttúrudýrðar svæðisins og fara í dúnleitir. Við slógumst í för með dúnbændum í sumar.

Þarna sameinast kynslóðirnar í leik og starfi í faðmi náttúrunnar og fyrir marga er þetta besti tími ársins. Börnin kynnast náttúrunni á eigin forsendum, læra að bera ábyrgð og njóta þess að þarna gilda ekki strangar reglur. Dúntekjurnar nýtast til að reka húsnæði, vélar og bátakost sem notaður er í eyjunum.
Í Hvallátrum eru dúnleitir jafnan fyrripartinn í júní, leitað er í 200 eyjum, hólmum og skerjum sem tilheyra svæðinu og samtals eru hreiðrin milli þrjú og fjögur þúsund talsins. Í fyrri leitum kemur megnið af dúninum í hús en í seinni leitum er tekinn dúnn úr hreiðrum sem leitarfólki kann að hafa yfirsést og hjá kollum sem verpa seint. Þegar dúnninn er tekinn er sett hey í staðinn sem er ekki síðra fyrir útungunina en dúnninn, sérstaklega í rigningartíð.
Á Heimaeynni er stórt íbúðarhús og aðstöðuhús fyrir dúnþurrkun, unga í fóstri, geymslur og fleira. Niðri við höfnina er einnig gömul skipasmíðastöð sem starfrækt var í Hvallátrum um árabil. Þar inni er báturinn Egill sem smíðaður var í Hvallátrum árið 1904 af Ólafi Bergsveinssyni, bónda og skipasmið í Hvallátrum. Sonarsonur hans, Aðalsteinn Eyjólfur Aðalsteinsson, gerði bátinn upp í lok síðustu aldar.

Frí frá stressi og streitu
Veðrið þarf að vera gott til að hægt sé að halda í dúnleitir. Vindur má ekki vera mikill til að fært sé til sjós á gúmmíbátum og rigning er óæskileg. Eftir dag í leitum er komið með dúninn í Heimaeynna. Ef vel viðrar er blautum dúni gjarnan dreift á túnið til þurrkunar fyrir framan dúnhúsið áður en hann er hristur og settur á grindurnar. Eftir að dúnninn hefur verið þurrkaður á grindunum er hann hitaður í þar til gerðum potti en hitinn gerir gras og annað í dúninum stökkt. Dúnninn er svo settur í krafsarann þar sem þetta stökka er mulið úr. Þá er dúnninn sendur í hreinsistöð í Stykkishólmi.
Fólkið sem stendur að dúnnytjunum er ekki að því í hagnaðarskyni heldur til að eiga sér griðastað í þessu einstaka umhverfi. Það er jafnan glatt á hjalla þegar hópurinn hittist eftir veturinn, tilbúinn til að hverfa um stund frá streitunni sem gjarnan fylgir hversdeginum.

Texti og myndir / Ragnhildur Aðalsteinsdóttir

Salka Sól Eyfeld verður í aðalhlutverki á laugardaginn þegar Þjóðleikhúsið frumsýnir hið geysivinsæla leikrit Ronju ræningjadóttur, sem byggt er á bók Astrid Lindgren. Hún segir Ronju mikilvæga fyrirmynd fyrir ungar stelpur, en sjálfa hafi hana skort slíkar fyrirmyndir í æsku.

Ekki nóg með það að Ronja sé fyrsta aðalhlutverkið sem Salka Sól leikur, þetta er í fyrsta sinn sem hún er í hlutverki leikara í atvinnuleikhúsi. „Þetta er í fyrsta skipti sem ég tekst á við það,“ segir Salka Sól og hlær. „En einhvern tímann er allt fyrst. Þetta leggst rosavel í mig, er með skemmtilegri verkefnum sem ég hef tekið að mér og það eru algjör forréttindi að fá að hlakka til að mæta í vinnuna alla daga.“

Þegar tilkynnt var um val Sölku Sólar í hlutverk Ronju lét hún hafa eftir sér að þetta væri draumahlutverkið sitt, hvað meinti hún með því?
„Ég horfði mjög oft á sænsku myndina um Ronju þegar ég var lítil og ég man að ég sagði eitt sinn við mömmu að ef ég fengi einhvern tímann að leika aðalhlutverk í leikriti vildi ég leika Ronju eða Línu Langsokk, þá yrði ég sko sátt. Ronja var stór hluti af æsku minni og mér þykir mjög vænt um að fá að túlka hana og kynna hana fyrir yngra fólkinu. Ég held líka að þetta hlutverk henti mér vel því það er mjög stutt í barnið í mér. Ég myndi segja að það væri hæfileiki að leyfa sér að fara í það hlutverk og rækta barnið í sér.“

„Ég held það sé ótrúlega mikilvægt fyrir ungar stelpur að það sé einhver kvenkarakter sjáanlegur í þjóðfélaginu. Það veit ég af eigin reynslu.“

Hatur er eitthvað sem okkur er kennt
Spurð hvort hún og Ronja séu líkar er Salka Sól snögg til svars.
„Já, við erum mjög líkar. Það er dálítið stórt skap í okkur báðum, en mikil réttlætiskennd og það sem er fallegast við Ronju er að hún er svo ótrúlega óhrædd við að taka sjálfstæðar ákvarðanir, hún eltir ekki það sem henni hefur verið kennt. Ég kannast við það hjá sjálfri mér. Ég hef aldrei verið hrædd við að taka eigin ákvarðanir og þora að vera bara nákvæmlega eins og ég er.“

Salka Sól segir að boðskapur sögunnar um Ronju skipti hana miklu máli og henni finnist þurfa að kynna hana fyrir öllum börnum.
„Þótt Ronju sé kennt að hata óvininn, og geri það kannski í fyrstu, þá ákveður hún að láta það ekki stjórna sér heldur kynnast óvininum. Við fæðumst nefnilega alveg ómenguð og ef það er hatur í fólki er það eitthvað sem því hefur verið kennt. Við verðum að þora að fara út fyrir þann ramma og skoða heiminn með okkar eigin augum.“

Mikilvægt að hafa sterkar fyrirmyndir
Fyrir utan að leika Ronju er Salka Sól þátttakandi í tónlistarhópnum Girl PWR, er Ronja ekki últra fyrirmynd þegar kemur að valdeflingu stelpna?
„Júhú,“ segir Salka Sól með sannfæringu. „Hún er það sko. Bæði hún og Lína Langsokkur. Kvenkarakterarnir sem Astrid Lindgren skrifar eru alveg magnaðir og stórkostlegt að hafa svona karaktera í aðalhlutverki í barnabókum.“

En um hvað snýst verkefnið Girl PWR?
„Ennþá er það bara hljómsveit en vonandi verður það hreyfing í framhaldinu. Þetta er valdeflandi batterí fyrir allar konur og akkúrat núna vill svo til að það eru Spice Girls sem eru í kastljósinu hjá okkur.“

Talið berst að fyrirmyndum stelpna og hvað þarf til að þær treysti sér til að standa með sjálfum sér og fylgja draumum sínum eftir. Er það eitt af markmiðum Sölku Sólar að verða slík fyrirmynd fyrir ungar stelpur?
„Já, ég held það,“ segir hún. „Ég vona það allavega. Ég held það sé ótrúlega mikilvægt fyrir ungar stelpur að það sé einhver kvenkarakter sjáanlegur í þjóðfélaginu. Það veit ég af eigin reynslu. Ég held til dæmis að ég hefði farið miklu fyrr að rappa ef ég hefði haft fleiri kvenfyrirmyndir í rappinu. Ég hefði örugglega byrjað á því tíu ára eins og flestir strákarnir sem eru að rappa í dag, en ekki tuttugu og fimm ára eins og ég gerði.“

Hverjar voru þínar fyrirmyndir þegar þú varst að alast upp?
„Ég leit rosalega mikið upp til tónlistarkvenna, eins og Emiliönu Torrini til dæmis. Hún var í miklu uppáhaldi hjá mér. Svo fór ég mjög mikið í leikhús og fannst alltaf Margrét Vilhjálms og Ólafía Hrönn ógeðslega skemmtilegar leikkonur og dáðist að þeim. Ég held að á okkar tímum sé það mikilvægara en nokkurn tíma áður að hafa þessar fyrirmyndir. Ég er auðvitað þekktust fyrir það sem ég er að gera í tónlistarheiminum, en ég er líka þekkt fyrir aktívisma og að benda á það sem betur mætti fara. Ég styð femíníska baráttu og held að það skipti miklu máli að hún sé líka sjáanleg í samfélaginu.“

Ætlaði að rjúka upp á svið
Faðir Sölku Sólar er leikarinn Hjálmar Hjálmarsson, ólst hún að einhverju leyti upp í leikhúsinu?
„Já, já, já, já,“ segir hún og hlær. „Ég var allar helgar uppi á svölum að horfa á Kardimommubæinn eða Dýrin í Hálsaskógi eða eitthvað. Ég meira að segja fór á Ronju 1992, þegar Sigrún Edda lék hana, og það er til fræg saga af mér þar sem ég ætlaði að hlaupa upp á svið þegar það var partí í sýningunni. Ræningjarnir ákveða að slá upp veislu og ég varð svo spennt, fjögurra ára gömul, að ég ætlaði bara að hlaupa upp á sviðið og pabbi rétt náði að grípa í kjólinn minn og stoppa mig áður en ég var bara mætt upp á svið til að taka þátt í gleðinni. Núna, tuttugu og sex árum síðar, var mér svo bara boðið í partíið.

Viðtalið fer fram fáeinum dögum fyrir frumsýningu, hvernig ætlar Salka Sól að nota þá til að undirbúa sig fyrir stóru stundina?
„Ég bara reyni að sofa vel og passa upp á röddina, nýta mér allar þær æfingar og tækni sem ég hef lært. Ég held að aðalatriðið sé að hvílast nóg og setja sigg inn í þennan heim sem við erum að skapa á sviðinu. Heim Ronju ræningjadóttur.“

Þannig að þessa vikuna verður þú bara Ronja utan sviðs og innan?
„Já. Ég sagði við manninn minn að hann skyldi ekki láta sér begða þótt ég svaraði honum undarlega og segði eitthvað skrýtið. Það væri ekki ég, heldur Ronja.“

Á yfirborðinu virðist hinn 24 ára gamli Ríkharður Þór Guðfinnsson hafa allt sem ungan mann gæti dreymt um. Hann er í góðri vinnu, á fallegt heimili og tvö heilbrigð börn. Í frístundum finnst honum fátt skemmtilegra en að spila golf og stunda veiði. Líklega myndu fáir giska á að aðeins eru rúmar tvær vikur frá því að Ríkharður, eða Rikki eins og hann er alltaf kallaður, útskrifaðist af geðdeild.

Rikki dvaldi á geðdeild í kjölfar fíknimeðferðar á Vogi, eftir að hafa fallið fyrir freistingum Bakkusar, ekki í fyrsta, annað eða þriðja sinn. Reyndar er sannleikurinn sá að meðferðirnar eru orðnar of margar til að hann hafi tölu á þeim. Rikki er einn af fjölmörgum ungmennum sem glímt hafa við fíknivanda um árabil, en hann gagnrýnir réttilega skort á úrræðum og þá baráttu við kerfið sem fólk sem kallar á hjálp þarf að heyja. Þegar hann komst á botninn í sumar og leitaði sér hjálpar á geðdeild, endaði hann í fangageymslum lögreglunnar.

Rikki lýsir neyslunni sem skyndilausn við hverskyns vandamálum. „Neyslan er leið til að flýja veruleikann. Ef maður er að takast á við einhverja erfiðleika getur maður frestað þeim með því að taka nokkrar töflur. Ég var einn af þeim sem fannst ég aldrei eiga við neitt vandamál að stríða, ég stundaði mína vinnu og var bara í góðum gír, að mínu mati, þrátt fyrir að fá mér öðru hvoru. En smátt og smátt fór fíknin að taka yfir allt. Hún yfirgnæfði allar tilfinningar þar til allt fór að snúast um að redda sér næsta skammti. Nú síðast var ég farinn að taka hvað sem ég komst í, en mest af lyfseðilskyldum lyfjum. Það er lygilegt hversu auðvelt er að verða sér úti um efni í dag, það þarf bara eitt símtal og því er reddað.“

Missti tökin í sumar

Í sumar tók að halla hratt undan fæti og Rikki fór að missa tökin á neyslunni. Skuldir voru farnar að hlaðast upp og hann missti meðal annars umgengni við son sinn. Fjölskyldu og vini Rikka fór að gruna að ekki væri allt með felldu þegar hann fór að mæta illa í vinnu og sýna breytta framkomu. „Ég var mjög ör og reiður, var snöggur upp og þoldi ekki að fólk væri að skipta sér af mér. Mér fannst ég ekki þurfa á neinni hjálp að halda og ætlaði bara að díla við þetta sjálfur. Það sýnir sig hversu veruleikafirrtur ég var orðinn þegar amma mín lést í sumar, og í kistulagningunni og jarðarförinni var ég útúrkókaður. Ég var með stæla við fólk og þegar systir mín sagði mér að haga mér hótaði ég að berja hana. Þarna áttuðu allir sig á hvað var í gangi og lágu í mér að leita mér hjálpar, fara í meðferð. En ég sá ekkert vandamál. Helgina eftir fór ég svo á djammið upp á Skaga þar sem mamma mín býr, það endaði með því að ég lagði allt í rúst heima hjá henni og lenti í slagsmálum.“

Það sýnir sig hversu veruleikafirrtur ég var orðinn þegar amma mín lést í sumar, og í kistulagningunni og jarðarförinni var ég útúrkókaður.

Endaði í fangageymslu eftir kall á hjálp

Á þessum tímapunkti var fjölskyldan orðin örvæntingarfull og ráðalaus. Engin úrræði voru í boði þar sem Rikki var ekki tilbúinn að gangast við vandamálinu. Umræður voru hafnar um að svipta hann sjálfræði, en eftir helgina á Akranesi segist Rikki sjálfur hafa fengið nóg. „Ég var kominn á botninn, og vissi að ef ég fengi ekki hjálp væri þetta hreinlega bara búið. Ég gat ekki meira. Bróðir minn hringdi nokkur símtöl og reyndi koma mér inn einhvers staðar, en það var hvergi pláss. Það er alltaf erfitt að komast inn, en sérstaklega á sumrin vegna sumarleyfa starfsfólks. Honum var sagt að ég gæti komið í viðtal á Vog tveimur vikum seinna, en það var ekki möguleiki að ég gæti beðið svo lengi. Pabbi og konan hans ákváðu því að keyra mig niður á geðdeild og reyna sitt besta til að útskýra fyrir þeim ástandið.“

Þar komu þau að lokuðum dyrum. Rikki var undir áhrifum en slíkt er undir engum kringumstæðum leyfilegt á geðdeildinni. Honum var vísað út, en var allt annað en sáttur. „Ég reiddist við þessa lækna sem ætluðu að henda mér út, með engin önnur úrræði fyrir mig. Ég sagði við þá að ef ég kæmist ekki þarna inn myndi ég fara beinustu leið upp í Heiðmörk, setja pústið inn í bílinn og enda þetta allt.“

Atburðarásinni eftir það mætti helst líkja við atriði úr bíómynd. Tveir lögreglubílar renndu í hlað, Rikki var handjárnaður og leiddur út í bíl. Eftir stóðu pabbi hans og stjúpmóðir, sem vissu ekki hvaðan á sig stóð veðrið. Útskýringarnar sem þau fengu voru að ástandið hefði verið metið sem svo að Rikki væri of hættulegur sjálfum sér, en þetta væri eina úrræðið í boði, að vista hann í fangageymslu. „Mér var hent inn í klefa, í einangrun á Hverfisgötunni. Ég var algjörlega brjálaður, og heimtaði að þeir hleyptu mér út en fékk engin viðbrögð. Eftir að hafa staðið og öskrað á verðina í marga klukkutíma lognaðist ég út af og sofnaði, en vaknaði fljótlega aftur í svitabaði og brjáluðum fráhvörfum,“ segir Rikki þegar hann er beðinn um að lýsa aðstæðum. „Ég var ekki undir neinu eftirliti, fjölskyldan fékk ekki að hafa samband við mig og enginn vissi hvað væri í gangi. Þetta var mjög slæm og niðurlægjandi upplifun.“ Lögum samkvæmt má ekki halda einstaklingum í fangageymslu lengur en í sólarhring án úrskurðar dómara, og þessi sólarhringur var nýttur til hins ýtrasta í tilfelli Rikka. Eftir 24 klukkustundir í einangrun var hann handjárnaður á ný og fluttur í lögreglufylgd aftur niður á geðdeild. Hann segist ekki hafa fengið neinar skýringar á þessum atburðum eða hvort þetta teljist eðlilegir verkferlar, en telur þetta lýsandi fyrir ástandið í geðheilbrigðismálum á Íslandi. „Það vantar klárlega einhver úrræði, það á ekki að líðast að fólki á svona viðkvæmum stað sé vísað frá þegar það leitar sér aðstoðar. Hvað þá að vera skellt í handjárn og hent í fangelsi. Ég skil ekki að þrátt fyrir alla þá umræðu sem hefur átt sér stað síðustu mánuði virðist ástandið aðeins fara versnandi. Til dæmis var verið að loka geðheilsudeildinni innan Hugarafls sem ég veit að hefur reynst mörgum af mínum félögum vel. Það er ljóst að miklar breytingar verða að eiga sér stað í þessu ónýta kerfi.“

Ég var algjörlega brjálaður, og heimtaði að þeir hleyptu mér út en fékk engin viðbrögð. Eftir að hafa staðið og öskrað á verðina í marga klukkutíma lognaðist ég út af og sofnaði, en vaknaði fljótlega aftur í svitabaði og brjáluðum fráhvörfum.

Byrjaði að drekka í 8. bekk

Rikki er fæddur árið 1994. Hann ólst upp í Grindavík og er yngstur í hópi fjögurra systkina. Skólagangan gekk vel framan af, hann æfði fótbolta frá unga aldri og var talinn einn efnilegasti leikmaður bæjarins. Þegar hann var 12 ára varð fjölskyldan fyrir miklu áfalli þegar mamma hans, stoð og stytta fjölskyldunnar, fékk heilablóðfall og var vart hugað líf. Í kjölfarið tók við erfitt tímabil og breyttar heimilisaðstæður sem reyndu mikið á alla fjölskyldumeðlimi. „Við systkinin höfum öll upplifað okkar skerf af erfiðleikum og þegar ég hugsa til baka eru veikindi mömmu upphafið að mörgum þeirra. Hún var sú sem sá alltaf um allt og hélt öllu gangandi, svo skyndilega var fótunum bókstaflega kippt undan henni, og þar með okkur öllum í fjölskyldunni. Þarna hefði klárlega þurft að vera eitthvað utanumhald, eitthvert teymi eða ráðgjöf sem okkur hefði átt að standa til boða. En það var ekkert svoleiðis. Fljótlega eftir þetta skildu mamma og pabbi, ég hætti í fótboltanum og fór að sækja í verri félagsskap,“ rifjar Rikki upp.
Ekki leið á löngu þar til allt fór úr böndunum. „Það var í 8. bekk, rétt eftir að mamma veiktist, sem fyrst var komið með mig heim í lögreglufylgd eftir skólaball. Ég byrjaði að drekka áfengi á þessum tíma og fljótlega fór vinahópurinn að fikta við eiturlyf. Um leið og ég prófaði í fyrsta sinn var ekki aftur snúið.“

Mætti á 12 spora-fundi í bullandi neyslu

Sumarið eftir útskrift úr grunnskólanum fór Rikki í sína fyrstu meðferð. „Ég fór ekki þangað inn af fullum hug, var í raun að bíða eftir því að komast út til að geta fengið mér aftur. Mér fannst ég ekki eiga við neitt vandamál að stríða og hafa fulla stjórn á þessu,“ segir hann.

Næstu árin var Rikki inn og út úr meðferðum, bæði í styttri og lengri tíma, en tókst inn á milli að halda sér edrú. Á síðustu árum hefur hann eignast tvö börn, stundað sína vinnu af krafti og fjölskyldan stóð í þeirri trú að allt væri í góðu lagi. En reyndin var ekki sú, og að eigin sögn var feluleikurinn það sem átti eftir að reynast honum verst.

„Mér tókst að að fela þetta fyrir fólkinu í kringum mig, sem stóð í þeirri trú að ég væri fullkomlega edrú. Ég mætti jafnvel á 12 spora-fundi en var samt í bullandi neyslu. Í byrjun sumars tók ég inn of mikið magn af róandi lyfjum, fékk flog og lenti næstum í hjartastoppi. Ég fór á spítala og þegar fjölskylda mín frétti af þessu var þeirra fyrsta hugsun auðvitað að þetta væri tengt neyslu, en mér tókst að sannfæra þau um að þetta væri eitthvað allt annað, flensa eða álíka. Svo hélt ég bara áfram að éta pillur þegar ég var útskrifaður. Feluleikurinn er nefnilega svo hættulegur. Það er ekki fyrr en allt var í tómu tjóni, ég kominn í skuldir og mjög harða neyslu að ég var fyrst tilbúinn að viðurkenna vandann og þiggja hjálp. En þá er það oft hægara sagt en gert.“

Færibandavinna á Vogi

Af tveimur slæmum kostum segist Rikki að vissu leyti hafa verið heppinn að málin þróuðust á þennan veg. „Ég komst að minnsta kosti inn á geðdeild að lokum og fékk hjálp, ólíkt mörgum sem vísað er frá. Það átti að loka á mig og segja „sorrí, vinur“.

Ég hef ekkert út á þá starfsemi að setja sem þar fer fram. Þar er unnið svo mikið með andlegu hliðina og farið miklu dýpra. Vogur er meiri færibandavinna, þar koma sjúklingar inn og eru allir meðhöndlaðir eins, þetta er í raun afeitrunarstöð. Ég myndi vilja sjá miklu meira aukið fjármagn í fíknigeðdeildir landsins og finnst sorglegt að sjá ástandið í þessum málaflokki eins og staðan er í dag.“

Rikki var inn á geðdeildinni í um tvær vikur áður en hann var sendur heim í nokkra daga, þar til hann komst inn á Vog. „Ég var þarna innan um virkilega veika einstaklinga. Einn af sjúklingunum talaði sífellt um Díönu prinsessu og var sannfærður um að hún sæti á rúminu hjá sér á kvöldin og að hann hefði verið með í bílnum kvöldið sem hún dó. Þetta var ekki sérstök fíknigeðdeild heldur almenn geðdeild, og dvölin þar var mér erfið þar sem fráhvörfin voru svo rosaleg. Þrátt fyrir það var ég þakklátur fyrir að hafa fengið þessa hjálp og var og er harðákveðinn að standa mig. Ég veit að nú þarf ég að leggja öll spil á borðið því þetta er mitt síðasta tækifæri. Neyslan og ruglið var orðið svo mikið, að ef ég hætti ekki núna er þetta búið.“

Tilbúinn að takast á við þetta fyrir lífstíð

Eins og áður hefur komið fram á Rikki fjölmargar meðferðir að baki, vel á annan tug. Í þetta sinn segir hann hugarfarið breytt því sem áður hafi verið. „Áður fyrr leit ég alltaf á edrúmennskuna sem eitthvað sem yrði aðeins til styttri tíma en ekki langtímaverkefni. Þetta er í fyrsta sinn sem ég er tilbúinn að takast á við þetta fyrir lífstíð. Áður var ég alltaf með þá hugsun bak við eyrað að ég þyrfti bara að vera edrú í kannski 10 ár, þá yrðu krakkarnir orðnir eldri og þá væri í lagi að fá sér smávegis aftur. Þessi hugsunarháttur varð mér að falli aftur og aftur, en núna er ég í þessu á breyttum forsendum. Ég ætla að taka þetta alla leið núna og fylgja prógramminu, leggja allt í hendurnar á æðri mætti. Nú tekur við vinna hjá mér við að koma lífinu í eðlilegt horf, byggja upp samband við börnin mín og vera góður pabbi, mæta í vinnu og standa mína plikt. Það er satt sem sagt er, að þessi sjúkdómur leiði ekki til neins nema geðveiki eða dauða. Ég hef fengið annað tækifæri og ætla mér að nýta það vel,“ segir Rikki að lokum.

Við vinnslu fréttarinnar hafði Mannlíf samband við Lögregluna á höfuðborgarsvæðinu til að fá viðbrögð við frásögn Ríkharðs. 

„Engin nýlunda að einstaklingar séu vistaðir í fangageymslu þegar betur færi á að aðrar leiðir væru mögulegar“

Ásgeir Þór Ásgeirsson, yfirlögregluþjónn, segir málefni fólks með geðrænan eða tvíþættan vanda vera Lögreglunni vel kunnug og að embættið hafi áður bent á skort á úrræðum. „Það er heldur engin nýlunda að einstaklingar séu vistaðir í fangageymslu þegar betur færi á að aðrar leiðir væru mögulegar. Lögreglan getur ekki tjáð sig um umrætt mál, sem er tilefni umfjöllunarinnar, en getur staðfest að sambærileg atvik hafa komið upp. Þá er inngrip lögreglu oft eina úrræðið, en vistun í fangageymslu við þær aðstæður snýr að öryggi viðkomandi, sem kann að vera hættulegur sjálfum sér og/eða öðrum,“ segir hann. Varðandi álag á geðdeildum og skort á langtímaúrræðum í búsetumálum fólks með geðrænan eða tvíþættan vanda telur Ásgeir nægja að benda á orð þeirra sem starfa í heilbrigðiskerfinu og að undir þau megi taka. „Svo virðist sem margir lendi utan kerfis, en við það má ekki una og brýnt er að úr því verði bætt.“

/Viðtal: Margrét Björk Jónsdóttir
/Myndir: Hákon Davíð Björnsson

Aðdáendur þungarokkshljómsveitarinnar Skálmaldar bíða nú í ofvæni eftir fimmtu hljóðversplötu sveitarinnar „Sorgir“ sem kemur út 12. október næstkomandi. Fyrsta smáskífa plötunnar, „Sverðið“ er nú komin í spilun á helstu tónlistarveitum og hefur hlotið góðar viðtökur.

Snæbjörn Ragnarsson, bassaleikari og textahöfundur hljómsveitarinnar, segir draugaþema einkenna nýju plötuna sem verði talsvert frábrugðin síðustu plötu sem kom út árið 2016. „Hún var mjúk og þægileg, vögguvísur og allt í blóma. Nú kveður við annan tón. Allt kalt, dimmt og sorglegt; dauði og djöflar við hvert fótmál. Það var svolítið viljandi að fara alveg í hina áttina núna,“ útskýrir Snæbjörn.

Vinsældir Skálmaldar hafa farið sívaxandi frá því að Snæbjörn og Björgvin Sigurðsson, söngvari og gítarleikari, smöluðu saman nokkrum vinum sínum úr rokkbransanum árið 2009. Markmiðið var fyrst og fremst að hafa gaman af og gefa máski út eina þungarokksplötu, til að geta sýnt börnum sínum í framtíðinni hvað pabbar þeirra voru einu sinni svalir. Nú níu árum og bráðum fimm hljóðversplötum síðar eru það ekki aðeins börn Skálmaldarmanna sem líta upp til þeirra með aðdáun í augum, tugþúsundir aðdáenda um gjörvalla Evrópu og líklega víðar, fylgjast bergnumdir með hljómsveitinni. Og nú fyrir skemmstu fyllti Skálmöld Eldborgarsal Hörpu fjögur kvöld í röð ásamt Sinfóníuhljómsveit Íslands og þremur kórum en þetta var í annað sinn sem þessar stórhljómsveitir leiða saman hesta sína.

Snæbjörn segir að það sé ekki alltaf áreynslulaust að vera í hljómsveit sem stundi reglulega sambúð í litlum rútum svo vikum skipti á tónleikaferðalögum um Evrópu, þá sé vináttan sterk og spilagleðin hafi aldrei verið meiri, enda skili það sér í hljóðverinu. „Við héngum mikið saman í stúdíóinu og unnum hratt. Það hefur alltaf verið gaman að vera í Skálmöld en ekki svona ógeðslega gaman síðan við vorum að gera fyrstu plötuna. Við einhvern veginn endurfæddumst þarna, svona stemningarlega séð allavega.“

Sjávarútvegsfyrirtækið Blámar ehf. flytur út fiskafurðir á neytendamarkað í Asíu. Fjórar ­verslunarkeðjur í Hong Kong bjóða upp á vörurnar og markaðshlutdeild í Kína fer vaxandi, en Blámar er fyrsta íslenska sjávar­út­vegs­fyrir­­tækið sem í samstarfi við íslenska frumkvöðlafyrirtækið EFNI ehf. býður upp á rekjanleikamerkingar á vörum á neytendamarkaði í Asíu.

Ísland er alltaf að komast betur inn á kortið í Asíu en gæði og hreinleiki er eitthvað sem Asíubúar tengja gjarna við Ísland. Þess vegna liggja mikil verðmæti í því að geta sannað íslenskan uppruna á vörum okkar,“ segir Valdís Fjölnisdóttir, framkvæmdastjóri Blámars.

Að hennar sögn er Blámar líklega fyrsta íslenska sjávarútvegsfyrirtækið sem selur afurðir sínar milliliðalaust á neytendamarkað í Asíu. „Kína hefur verið að berjast gegn röngum merkingum á matvælum með tilliti til uppruna og fleiri hluta. Upp–runi vöru er orðinn gríðarlega mikilvægur,“ segir hún og bendir á að vantraust neytenda gagnvart upprunamerkingum sé orðið útbreitt vandamál meðal almennings í Kína. „Kínverjar eru einfaldlega hættir að trúa á uppruna á þeim vörum sem eru í boði. Þeir upplifa svo mikið af fölsunum og rangmerkingum,“ útskýrir Valdís en Blámar hefur um nokkurt skeið leitað leiða til að sanna uppruna á sínum vörum á einfaldan og grípandi hátt.

Fann lausnina hjá ís­lensku frumkvöðla­fyrir­tæki
Valdís fann það sem hún leitaði að þegar hún sá kynningu Heiðu Kristínar Helgadóttur, framkvæmdastjóra EFNI ehf. á rekjanleikatækni sem fyrirtækið hefur hannað fyrir vörumerki sitt Niceland Seafood. Það varð til þess að Blámar og EFNI leiddu saman hesta sína í tilraunaverkefni þar sem rekjanleikahugbúnaðurinn er notaður til að tengja neytendur betur við uppruna fiskafurða Blámars á markaði í Kína; í gegnum hughrif og upplifun.

Tekur neytendur inn í nýjan heim
Efni hefur hannað forrit sem ekki aðeins gerir neytandanum kleift að rekja uppruna vörunnar nákvæmlega, allt frá því fiskurinn er veiddur í íslenskri landhelgi og þar til hann er kominn í verslanir, heldur er einnig boðið upp á sjónræna upplifun. „Vörurnar eru merktar með sérstökum QR-kóðum sem neytandinn getur skannað með snjallsíma sínum í versluninni. Þar fær hann ekki aðeins staðfestingu á uppruna heldur einnig einstakt ferðalag með myndum af Íslandi, hreinni íslenskri náttúru, brjáluðum sjó og hreinu lofti. Þetta tekur neytandann inn í annan heim sem er orðinn svo stór hluti af matarinnkaupum,“ segir Valdís og bætir við að einnig sé hægt að finna hlekki inn á fjölbreyttar uppskriftir enda sé íslenskur fiskur, s.s. ýsa, karfi og Atlantshafsþorskur, mörgum í Asíu framandi. Heiða bætir við að QR kóða tækni sé notuð í miklu meira mæli í Asíu en til að mynda í Evrópu og Bandaríkjunum og þess vegna séu flestir snjallsímar nú búnir þannig að ekki þurfi sérstakt app, heldur er hægt að skanna QR kóða með því einu að beina myndavélinni að þeim. „Þetta hefur gjörbreytt möguleikum okkar á að nýta þessa tækni og vera fyrst á markað með hagnýta lausn sem styður við vörumerkið sem við erum að byggja upp í Bandaríkjunum.“

Vilja aðeins það besta
Blámar er fyrsta sjávarútvegsfyrirtækið á neytendamarkaði í Asíu með slíkar rekjanleikamerkingar. „Það ætti að gefa okkur samkeppnisforskot. Millistéttin í Kína er það vel stæð að fólk velur aðeins það besta fyrir börnin sín, fæðuöryggi og hollusta skiptir þetta fólk mun meira máli en hvað varan kostar. Það er því algjört lykilatriði að við getum sannað hvaðan vörurnar okkar koma,“ segir Valdís en tekur fram að enn sé verið að fullþróa kerfið. „Fyrsti gámurinn með þessum QR-merktu vörum verður sendur út í september og ég er að verða mjög spennt yfir því að sjá hvernig viðtökurnar og viðbrögðin verða.“

Mynd / Heiðdíd Guðbjörg Gunnarsdóttir

Þátttaka kvenna í krabbameinsleit hefur minnkað.

Krabbameinsfélagið hefur hleypt af stokkunum nýrri auglýsingaherferð sem ætlað er að hvetja konur til að nýta sér tækifæri til skimunar fyrir legháls- og brjóstakrabbameinum. Þátttaka kvenna í leit hefur farið minnkandi á undanförnum árum.

Ágúst Ingi Ágústsson, yfirlæknir á Leitarstöð Krabbameinsfélags Íslands segir í viðtali við vef Krabbameinsfélagsins, krabb.is, að það sé afar mikilvægt að snúa þessari þróun við: „Sérstaklega er mikilvægt að fá ungu konurnar til að mæta og taka þátt í skimun fyrir krabbameinum. Þetta er sem betur fer staða sem við getum breytt en við þurfum að auka meðvitund kvenna um hve mikilvæg skimunin er og í nútímasamfélagi þurfa skilaboðin að vera áhrifarík. Herferðin endurspeglar það.“

Skilaboðin í auglýsingunum eru unnin úr niðurstöðum könnunar sem Gallup gerði fyrir félagið árið 2014 þar sem fram komu ástæður þess að konur mættu ekki í skimun. Meðal þeirra „afsakana“ sem konurnar notuðu voru:

Erfiðleikar með að komast frá vinnu

Hræðsla við sársauka

Kostnaður við skimunina

Frestunarárátta

Framtaksleysi

Þess má geta að mörg stéttarfélög og sum fyrirtæki taka þátt í kostnaði vegna skimunar fyrir krabbameinum. Og nú geta konur skoðað upplýsingar um boðun og eigin þátttöku í skipulegum skimunum fyrir legháls- og brjóstakrabbameinum rafrænt á mínum síðum Ísland.is. Skimunarsagan er afrakstur samstarfs á milli Krabbameinsfélags Íslands og Þjóðskrár Íslands.

Ríkharður Þór Guðfinnsson endaði í fangageymslu eftir kall á hjálp.

„Mér var hent inn í klefa, í einangrun á Hverfisgötunni. Ég var algjörlega brjálaður, og heimtaði að þeir hleyptu mér út en fékk engin viðbrögð. Eftir að hafa staðið og öskrað á verðina í marga klukkutíma lognaðist ég út af og sofnaði, en vaknaði fljótlega aftur í svitabaði og brjáluðum fráhvörfum. Ég var ekki undir neinu eftirliti, fjölskyldan fékk ekki að hafa samband við mig og enginn vissi hvað væri í gangi. Þetta var mjög slæm og niðurlægjandi upplifun.“

Þannig lýsir Ríkarður Þór Guðfinnsson því þegar hann leitað sér hjálpar á geðdeild en endaði í fangageymslum lögreglunnar, þar sem hann var settur í einangrun, eftirlitslaus og í miklum fráhvörfum.
Í nýjasta tölublaði Mannlífs, sem kemur út á morgun, segir Ríkarður frá hroðalegum veruleika sem tók við þegar hann missti tökin á lífi sínu í sumar. Lestu meira um málið í blaðinu á morgun og á man.is

Ekki um pólitískan viðburð að ræða.

Tilkynnt var í morgun að Ísland yrði meðal þátttökuþjóða í Eurovision sem haldin verður í Tel Aviv næsta vor. Á vef RÚV er haft eftir Skarphéðni Guðmundssyni, dagskrárstjóra RÚV, að sú ákvörðun grundvallist á því að ekki sé um pólitískan viðburð að ræða heldur þvert á móti samkomu ólíkra þjóða sem allt frá stofnum hafi haft að megintilgangi og leiðarljósi að breiða út boðskap sameiningar- og friðarkrafts sem felst í dægurtónlist og menningu almennt.

Skorað hafði verið á RÚV að sniðganga keppnina vegna ástandsins á Gaza og framferðis stjórnvalda í Ísrael í garð Palestínumanna og Skarphéðinn fullyrðir að þær áskoranir hafi verið teknar alvarlega, en eftir mikla yfirlegu hafi verið tekin ákvörðun um að senda fulltrúa frá Íslandi í keppnina. Þar hafi vegið þungt að keppnin verði haldin í Tel Aviv en ekki Jerúsalem og einnig að allar Norðurlandaþjóðirnar ætli að taka þátt í keppninni. „Enn hefur ekki heyrst af þjóðum sem hyggjast sniðganga keppnina í Ísrael af pólitískum ástæðum. Almannaþjónustumiðlarnir á Norðurlöndunum hafa jafnan verið samstíga í slíkum efnum og hafa þeir allir nú þegar staðfest þátttöku sína,“ segir Skarphéðinn.

Ekki er langt síðan hópur listamanna birti opið bréf í breska blaðinu Guardian þar sem skorað var á Evrópulönd að sniðganga Eurovision í Ísrael. „Við getum ekki hugsað okkur að taka þátt í Eurovisiongleðinni með góðri samvisku á meðan Ísraelsríki og her þess beita Palestínumenn hrottalegu ofbeldi í næsta nágrenni,“ segir í bréfinu sem tveir íslenskir listamenn skrifuðu undir, þau Daði Freyr og Hildur Kristín Stefánsdóttir.