Hilmar Örn Hilmarsson. Margverðlaunað tónskáld. Allsherjargoði Ásatrúarfélagsins. Hann talar hér meðal annars um æskuárin þegar hann heillaðist af ásatrúnni, hvernig ásatrúin skilgreinir hann sem manneskju, kristnina, tónlistina, hinn hreina tón, tónlistina í draumunum, lífið og dauðann. Hann talar þó fyrst um hof ásatrúarmanna sem komin er mynd á í Öskjuhlíð.
„Það er dásamlegt að vera kominn hingað og styrkir allt starfið,“ segir Hilmar Örn Hilmarsson, allsherjargoði Ásatrúarfélagsins, þar sem hann situr á skrifstofu sinni í glænýju húsnæði félagsins, hofi, í Öskjuhlíð. Undanfarin ár hefur starfsemin farið að mestu leyti fram í húsnæði við Síðumúla en fyrsta skóflustunga hofsins var tekin eftir almyrkva á sól í mars árið 2015 og flutti félagið úr húsnæðinu við Síðumúla í vor. Félagsstarfið hefst þar í haust en byggingu hofsins miðar hægt en vel.
„Þetta verður mjög góð aðstaða og það er mikill munur að vera kominn hingað.
Okkur dreymdi alltaf um að byggja hof og það eru meira að segja til áform frá árinu 1972 um að reisa hof,“ segir Hilmar Örn en á sumardaginn fyrsta það ár komu 11 manns að stofnun félagsins. Það varð svo löggilt trúfélag ári síðar.
„Við sáum ekki fram á að það gæti gengið fyrr en fyrir 15 árum síðan og svo gekk þetta fram og til baka. Það var skipt um borgarstjóra átta sinnum á stuttum tíma þannig að um leið og við höfðum náð einhverju samkomulagi við einhvern þá var kominn nýr. Svo fengum við þessa lóð afhenta sem betur fer í borgarstjóratíð Vilhjálms Þórmundar Vilhjálmssonar en það hefur ekki allt gengið þrautalaust því það hafa orðið ýmsar hremmingar eins og bankahrun og meira að segja hefur Covid haft áhrif á þetta af því að við ætluðum að fara í hópfjármögnun sem við höfum frestað. Við höfum þó náð að koma félagsstarfinu undir þak og á næsta ári byrjum við að undirbúa hvelfinguna sem ætti að geta verið tilbúin tveimur árum síðar.“
Hilmar Örn segir að bygging hofsins sýni fram á að ásatrúin sé komin til að vera.
„Þetta er fyrsta höfuðhof í Norður-Evrópu í þúsund ár. Mörgum hofum var eytt eða þeim breytt í kristna helgistaði þannig að þetta er ótrúlega stórt sálrænt, táknrænt og trúarlega.“
Um 5.100 manns eru skráðir í Ásatrúarfélagið og segir Hilmar Örn að félögum fjölgi almennt um 5% milli ára.
„Það er alltaf veldisvöxtur í jákvæðu samhengi hjá okkur sem er mjög fínt.“
Hann er spurður um ástæðu þessa jákvæða veldisvaxtar.
„Fólk hefur komið og upplifað athafnir félagsins sem utanaðkomandi og heillast af því hvað þær eru fallegar og þær tala til þess. Ég held að það sé sterkasta dæmið.“
Fordómar
Hilmar Örn er Reykvíkingur og gekk í Melaskóla.
„Ég hafði mjög sterkt ímyndunarafl og mikla hneigð til lista. Ég hafði mikla hneigð til að stunda list af einhverju tagi.“
Hann segist hafa alist upp í mjög kristnu umhverfi.
„Það má segja að ég hafi verið alinn upp á orgelbekknum í Dómkirkjunni því Páll Ísólfsson var barnapían mín og ég fór alltaf með honum í Dómkirkjuna þegar hann var að æfa sig. Dómkirkjuprestar voru heimilisvinir og höfðu gaman af að tala við skrýtinn strák um trúarbrögð. Mér fannst kristni vera ágæt og mér finnst hún ennþá vera ágæt en hún heillaði mig ekki. Ég fór þangað sem ég fann samhljóm. Ég skoðaði aðra trú. Ég hef alltaf haft mikla trúarþörf og það hefur alltaf verið mikilvægt fyrir mig að horfa á stærra samhengi. Þó mér sé ekki vel við Carl Gustav Jung sálfræðing þá er ég samt mjög sammála honum að trúarþörfin sé ekki síðri þörf en kynhvötin eða þörfin fyrir að komast af. Það er stór þáttur í okkur að þurfa að finna einhvern farveg fyrir þá tilfinningu að maður sé hluti af einhverju stærra samhengi.
Ég var heillaður af sögum ásatrúarinnar fyrir stofnun Ásatrúarfélagsins.
Það var ekki síst undir áhrifum frá Einari, syni Páls Ísólfssonar, fræðimanns og skólastjóra Málaskólans Mímis, sem ég dáði mjög. Ég gerðist rótari hjá Einari og hélt á glærum þegar hann byrjaði með fyrirlestra um rætur íslenskrar menningar í Norræna húsinu 1968. Síðan var Ásatrúarfélagið stofnað þegar ég var 14 ára gamall en því miður gat ég ekki gengið í það strax og þurfti að bíða þangað til ég var orðinn 16 ára. Þannig að ég mætti í Þjóðskrá á 16 ára afmælisdaginn minn og skráði mig í Ásatrúarfélagið. Þá voru innan við 40 manns í félaginu.“
Hilmar Örn viðurkennir að hafa orðið fyrir fordómum eftir að hann gekk í félagið.
„Já, smá. Í byrjun. Það var talað dálítið illa um félagið og það var litið á það eins og þetta væri einhver brandari og að okkur væri ekki alvara. Ég var í Menntaskólanum við Tjörnina og þar var á málfundi um trú haldið fram að þetta væri félag sem hefði verið stofnað á veitingastaðnum Óðali og gengi út á sukk. Við höfum verið gagnrýnd og gerð hlægileg á margan hátt í áratugi. En ég verð að segja að ég fann fyrir ofboðslegum viðsnúningi árið 2000 í kringum kristnihátíðina á Þingvöllum þar sem átti að úthýsa okkur og stöðva okkar hefðbundna blót. Þá breyttist þetta og fólk sá að okkur var alvara mitt í öllum farsanum þegar átti að útiloka okkur frá klósettum á Þingvöllum.“
Hvað heillaði ungan strák við ásatrúna?
„Þetta eru ekki bara goðsögur og tengsl við eitthvað sem maður veit að er ævafornt heldur líka siðfræðin í Hávamálum.“
Á heimasíðu Ásatrúarfélagsins, asatru.is, stendur:
„Ásatrú, eða heiðinn siður, byggist á umburðarlyndi, heiðarleika, drengskap og virðingu fyrir fornum menningararfi og náttúrunni. Eitt megininntak siðarins er að hver maður sé ábyrgur fyrir sjálfum sér og gjörðum sínum.
Í Hávamálum er einkum að finna siðareglur ásatrúarmanna.
Heimsmynd ásatrúarmanna er að finna í Völuspá. Þar er sköpunarsögunni lýst, þróun heimsins, endalokum hans og nýju upphafi.
Í trúarlegum efnum hafa ásatrúarmenn aðallega hliðsjón af hinum fornu Eddum. Margir ásatrúarmenn líta frekar á ásatrú sem sið eða lífsstíl heldur en bein trúarbrögð.
Að kalla siðinn ásatrú er reyndar villandi þar sem átrúnaður er ekki einungis bundinn við æsi, heldur hvaða goð eða vætti sem er að finna innan norrænnar goðafræði og þjóðtrúar, svo sem landvætti, álfa, dísir, vani, jötna, dverga og aðrar máttugar verur eða forfeður.
Ásatrúarmenn iðka trú sína á hvern þann hátt sem hverjum og einum hentar svo framarlega sem iðkunin brýtur ekki á bága við landslög.“
Prívat menntaður í tónsmíðum
Jú, Hilmar Örn fór að sækja athafnir Ásatrúarfélagsins en það er annað sem átti líka hug hans. Tónlistin. Hann lærði á blokkflautu og síðar fiðlu og píanó og var í tónlistarnámi fram á unglingsár. Og hann samdi tónlist.
„Tónlistin var hluti af uppeldi mínu. Ég var alltaf að reyna að hætta að gera tónlist og reyndi það með ýmsum ráðum og mér mistókst hrapallega. Svo ákvað ég að vera sá sem ég er sem er mjög fínt og hefur reynst farsælt.“
Hver er Hilmar Örn Hilmarsson?
„Maður sem lifir fyrir tónlist og harmoníu. Það er bara þannig.
Ég man ekki eftir mér nema að hafa verið algjörlega heltekinn af tónlist.
Alveg frá upphafi. Hvað sem er. Nema að ég gat ekki hlustað á ómstríða tónlist fyrr en ég var unglingur. Ég var alinn upp í ákveðinni spennitreyju vestrænnar tónlistar og popptónlist hljómaði mjög falskt fyrir mér. Ég fékk gæsahúð og mér leið illa ef ég heyrði Kinks og ákveðnar hljómsveitir sem mér fannst hanga í tóninum. Svo get ég líkt því við trúarupplifun þegar ég allt í einu fattaði Bítlana. Ég fattaði allt í einu Led Zeppelin og ég fattaði Trúbrot. Ég gerðist mjög handgenginn The Rolling Stones.“
Hann segist hafa „haldið tónlistarnáminu út“ til 15 ára aldurs.
„Svo tók rokkdjöfullinn við. Ég var í rokkhljómsveitum. Sú fyrsta sem hafði nafn hét Fatima.“ Hann var trommuleikari í hljómsveitinni Fatimu á árunum 1972-1975. Hann var trommuleikari hljómsveitarinnar Fellibylurinn Þórarinn frá árinu 1979 og síðan var það Frostrósir sem spilaði aðallega diskótónlist. Hljómsveitin fékk svo nafnið Þeyr og gaf út plötuna Þagað í hel í lok árs 1980. Hilmar Örn samdi suma textana.
Aðrar hljómsveitir tóku við og má þar síðast nefna MÖK Trio sem kom meðal annars fram á Galdrahátíðinni á Ströndum árið 2001.
Kvikmyndatónlistin sem hann semur er ævintýralega falleg og má þar nefna tónlist í kvikmyndunum Bennu-Njálssögu, Skyttunum, Börnum náttúrunnar, Bíódögum, Djöflaeyjunni, Englum alheimsins og Fálkum.
Hann samdi og samdi og samdi. Og hann kynntist dulúð ásatrúarinnar æ meira.
„Ég var jafnframt mjög hrifinn af gyðinglegri dulspeki og hebreska er lykillinn að henni,“ segir tónskáldið og allsherjargoðinn sem segist hafa endað á því að tipla á tánum í kringum stúdentsprófið og hafi verið metinn inn í Háskóla Íslands þar sem hann lærði hebresku í eitt ár.
„Ég ætlaði svo í nám sem kallast „Music information techonology“ en þá var mér farið að ganga svo vel í tónsmíðum að ég þurfti að slaufa því.
Ég er prívat menntaður í tónsmíðum. Ég lærði kontrapuntk og er á einhvern hátt sjálflærður.“
Evrópsku kvikmyndaverðlaunin
Snemma beygist krókurinn. Örlögin réðust við tjörnina í Reykjavík þar sem kynslóðir hafa rennt sér á skautum þegar hún er ísi lögð og ungir og aldnir hafa á sólríkum sumardögum hent brauðmolum til fuglanna. Þar réðust svolítið örlög allsherjargoðans á tónlistarsviðinu.
„Ég og Friðrik Þór Friðriksson kvikmyndagerðarmaður kynntumst í Menntaskólanum við Tjörnina þegar ég var 16 ára og hann var að verða tvítugur. Hann var með Fjalaköttinn, kvikmyndaklúbb menntaskólanna.
Við fundum að okkur var ætlað að starfa saman og við gerðum samkomulag um að hann gerði bíómyndir og ég gerði músík við þær. Það hefur staðist. Ég hef samið tónlist við næstum því allar kvikmyndir hans.“
Samstarfið hefur sannarlega verið farsælt. Börn náttúrunnar var til dæmis tilnefnd til Óskarsverðlaunanna og Hilmar Örn fékk árið 1991 Evrópsku kvikmyndaverðlaunin fyrir tónlist sína í kvikmyndinni.
„Það hafði mjög sterk áhrif á líf mitt því að þá var ég allt í einu kominn í alþjóðlegt samhengi og kynntist fólki frá öðrum löndum. Ég hef síðan unnið með erlendum leikstjórum þannig að þetta hafði mjög góð áhrif á feril minn.
Ég fékk síðast tilnefningu til Grammy-verðlauna árið 2015 fyrir tónlistina í finnsku kvikmyndinni The Grump eða Nöldurseggurinn.
Ég hef fengið þó nokkuð af verðlaunum og ansi mikið af tilnefningum í gegnum tíðina.“
Hilmar Örn er rólegur. Hlédrægur. Lítillátur. Það er einhver ró yfir allsherjargoðanum. Tónskáldinu. Þegar leitað er upplýsinga á netinu þá er ferilskráin löng. Hér skal stiklað á stóru:
Hann ruddi brautina hér á landi þegar kom að því að nota tölvur við tónsmíðar sem og þegar kom að nýjum hugmyndum varðandi upptökur. Hann hefur unnið meðal annars að tilraunaverkefnum með ýmsum tónlistarmönnum svo sem Sigur Rós, Steindóri Andersen og Eivør Pálsdóttur.
Á Wikipedíu má finna þetta meðal annars; og þetta eru ekki allar kvikmyndirnar sem hann hefur unnið við:
Soundtracks
1981 – Brennu-Njálssaga (Íslenska kvikmyndasamsteypan), directed by Friðrik Þór Friðriksson.
1987 – Skytturnar (Icelandic Film Corporation), directed by F. Þ. Friðriksson.
1991 – Börn Náttúrunnar (Icelandic Film Corporation), directed by F. Þ. Friðriksson.
1992 – Svo á Jörðu Sem á Himni directed by Kristinn Jóhannesdóttir.
1992 – Ævintýri á Okkar Tímum, directed by Inga Lísa Middleton.
1993 – Hin Helgu Vé, directed by Hrafn Gunnlaugsson.
1995 – Bíódagar (Icelandic Film Corporation), directed by F. Þ. Friðriksson.
1995 – Á köldum klaka /Cold Fever (Icelandic Film Corporation), directed by F. Þ. Friðriksson.
1996 – Anton (Jutlandia Film), directed by Aage Rais-Nordentoft.
1996 – Djöflaeyjan (Icelandic Film Corporation), directed by F. Þ. Friðriksson.
1997 – Sekten, directed by Susanne Bier.
1998 – Vildspor directed by Simon Staho.
1999 – I Tigerens Øje, directed by Ulla Boje Rasmussen.
1999 – Bye Bye Blue Bird (Danish Film Institute), directed by Katrin Ottarsdóttir.
1999 – Ungfrúin góða og húsið, directed by Guðný Halldórsdóttir.
2000 – Englar alheimsins (Icelandic Film Corporation), directed by F. Þ. Friðriksson.
2000 – På Fremmed Mark (???), directed by Aage Rais-Nordentoft.
2002 – Fálkar (Icelandic Film Corporation), film directed by F. Þ. Friðriksson.
2005 – Beowulf & Grendel, film directed by Sturla Gunnarsson.
Dreymir tónlist
Tónskáldið og allsherjargoðinn er spurður á hvað hann leggi áherslu í tónsmíðum sínum.
„Það sama og hvernig ég haga lífi mínu. Það er tilfinningin. Að fylgja alltaf tilfinningu og innsæi og leita að einhverri innri lógík. Ég er ekki á neinn hátt næmur – ég hef aldrei séð álf, huldukonu eða draug þótt mig dauðlangi til þess – en ég get samt alltaf tengt mig við eitthvað með minni lélegu og götóttu lógík. Ég veit ekki hvað það er og ég þori ekki einu sinni að skilgreina það. Ég leita í eitthvað sem er stærra en ég er. Það er raunverulega þannig.“
Nóbelsskáldið skrifaði um hinn hreina tón. Er Hilmar Örn búinn að finna þann tón?
„Ég er mikill aðdáandi Halldórs,“ segir hann og nefnir tón heimsins sem Taóistar kalla Huang Chung. „Jörðin hefur sína eigin tíðni sem er kennd við vísindamanninn Winfried Schumann og menn hafa verið að eltast við þann tón.“
Hann dreymir stundum tónlist.
„Stöðugt.
Mig hefur oft dreymt heilu tónverkin og ég hef stokkið til og skrifað þau niður um leið og ég vakna.
Þetta er mjög algengt. Það sem er verra er að ég er stundum að hljóðblanda í draumum og er að stilla alls konar græjur. Það er miklu verra. Það er óþægilegt. En að dreyma hreina tónlist er dásamlegt.“
Hilmar Örn er spurður hvort hann haldi að einhver hinum megin sé að senda honum hugmyndir í gegnum drauma.
„Ég vildi geta sagt það en ég held að augljósasta skýringin tengist dulvitund minni af því að þetta tengist þekkingu minni og áherslum. Ég held að við séum í sífelldri endurvinnslu á því sem við tökum inn.“
Óumdeildur
Tónlistin. Ásatrúin. Hvað á þessi tvennd, þessi dúett í lífi Hilmars Arnar, sameiginlegt?
„Það er harmonía. Þetta er allt þessi harmonía.“
Hilmar Örn var virkur í starfi Ásatrúarfélagsins árum saman jafnhliða því sem hann samdi hvert listaverkið á fætur öðru. Hann segir að þáverandi allsherjargoði, Sveinbjörn Beinteinsson, hafi notað sig mikið sem túlk þegar komu erlendir gestir og hann segist hafa borið ómælda virðingu fyrir forvera sínum því hann hafi verið svo sérstakur.
„Þetta, ásatrúin, var einhvern veginn samgróið honum. Og hann var aldrei með nein látalæti sem heillaði mig líka.“
Tíminn leið. Árin liðu.
„Ég reyndi að vinna eins mikið með félaginu og ég gat. Þetta var alltaf kjölfesta í lífi mínu. Það að skipta um trúfélag 16 ára gamall var fyrsta stóra ákvörðunin sem ég tók sem ungur maður. Þetta var engin smá ákvörðun fyrir mig sem var ákaflega trúarþurfi. Þetta var upp á líf og dauða þannig séð. Þetta er eitthvað sem maður vill standa við. Þetta skilgreinir mig sem manneskju í siðrænu og trúarlegu samhengi og tengist líka gildum mínum í lífinu. Þetta er ekki léttvægt.“
Hilmar Örn varð svo allsherjargoði árið 2003.
„Það var líklega vegna þess að ég var óumdeildur. Það er kannski það. Ég er svo venjulegur,“ segir hann og kímir. „Það hefur verið það sem hefur hjálpað mér. Það bjóst enginn við því að ég gerði eitthvað skrýtið. Það skiptir mig miklu máli að vera allsherjargoði og ég tek þessu mjög alvarlega. Ég lít á þetta sem mikla ábyrgð sem ég þarf að standa við.“
Hilmar Örn er spurður í hverju starf hans sem allsherjargoði felist.„Það er allt frá því að vera rótari og yfir í það að vera með fólki á stórum stundum í lífi þess. Það að gefa barni nafn finnst mér vera skemmtilegast af öllu sem og að gifta fólk en svo eru erfiðar stundir eins og andlát og útfarir sem er líka mikilvægur hluti. Maður er í öllu þessu ferli. Þetta er eitthvað sem gefur mér mikið. Stækkar mann.
Þetta hefur breytt mér að því leyti að mér finnst ég þurfa að finna í mér einhvern kjarna. Ég er betri manneskja.“
Þetta segir maðurinn sem segist hafa næstum því alist upp á orgelbekknum í Dómkirkjunni og svo voru dómkirkjuprestar heimilisvinir á æskuheimilinu.
Línuleg hugsun
Hann er spurður út í kristna trú.
„Ég gagnrýni ekki lengur kristna trú en ég gerði mikið af því þegar ég var táningur. Mér finnst hún á margan hátt vera falleg og góð en hún hefur stundum farið út af sporinu. Ég hef enga þörf fyrir guðfræðimeting. Ég held þó stundum að það hefði verið betra ef Páll postuli hefði haft minni áhrif í sambandi við hvernig kristin trú þróaðist. Það er bara mín skoðun og er meira tilfinningalegt heldur en rökrænt.
Mér finnst að kirkjan sé mikið að reyna að leiðrétta sig og ég held að vandamálið við eingyðistrú – sama hvort verið sé að tala um kristni, gyðingdóm eða islam – sé að þetta er opinberaður sannleikur sem er klappaður í stein og óumbreytanlegur. Þetta er mjög línuleg hugsun og í vestrænni heimsmynd byrjar tíminn í Fyrstu Mósebók og endar í 22. kafla Opinberunarbókarinnar. Ég held að líf okkar sé miklu meiri hringrás heldur en lína. Og við eigum að hugsa í hringrás og við erum hluti af henni eins og sólarhringnum, árinu og mannsævinni. Það er það sem skiptir máli.“
Hvað með ríg á milli fólks sem aðhyllist ólík trúarbrögð?
„Hann skilar engu. Ég hafði mikla þörf fyrir að gagnrýna önnur trúarbrögð þegar ég var táningur eins og ég sagði og háði mikla uppreisn gegn því sem hægt var að gera gagnvart trúarbrögðum en ég hef ekki fundið þörf fyrir það síðustu áratugi. Ég hef frekar fundið það sem sameinar trúarbrögð og er þakklátur fyrir samtrúarlegar athafnir sem ég hef tekið þátt í svo sem brúðkaup og nafngjafir og ekki síst útfarir þar sem ég hef verið gestur í kirkjum landsins en mér hefur verið sýndur sá sómi og heiður að fá að vera með athafnir í kirkjum sem er langt frá því að vera sjálfsagt. Það hefur kennt mér mikið um umburðarlyndi sem ég held að við verðum að rækta með okkur.“
Allsherjargoðinn er spurður um skoðun hans varðandi þörf fólks til að trúa á guð, vætti, goð eða annað.
„Ég held að við þurfum að spegla okkur og upplifa í stærra samhengi. Ég held að við byrjum að vinna í drambinu í okkur þegar við mælum okkur saman við eitthvað sem er stærra en við sjálf sem tengist trúarbrögðum. Við höfum séð hvernig við höfum skemmt náttúruna og fundist við vera mikilvægari og merkilegri en hún og hugsum um eigið æviferli eins og heimurinn byrji og endi með manni sjálfum. Við eigum að hugsa eins og við höfum byrjað í gegnum ótal forfeður og formæður og eins og við séum að halda áfram að lifa í gegnum ótal afkomendur og skila jörðinni í betra ásigkomulagi til næstu kynslóðar en við fengum hana. Þetta samhengi og þessi hugsun held ég að gæti komið okkur til bjargar.“
Að deyja inn í fjall
Líf og dauði. Dauði og líf.
Hvað er lífið og hvað er dauðinn?
„Þessi hringrás sem er grundvöllurinn í ásatrúnni finnst mér vera mjög hjálpleg hugsun. Líf kviknar. Það dafnar. Hnignar. Eyðist. Það er þessi heimssýn sem mér finnst vera svo góð. Maður á að reyna að lifa eins innihaldsríku lífi og maður getur hérna megin grafar og vona svo og treysta að maður haldi áfram í einhverri mynd annaðhvort í gegnum líffræðilega afkomendur eða eitthvað sem maður getur gefið heiminum eins og til dæmis tónlist. Það eru margir menn sem lifa í mér í gegnum þeirra skrif og þeirra tónlist. Ég á marga leiðtoga í lífi mínu sem hafa komið til mín í gegnum listina og sem hafa stækkað mig og skilgreint mig. Mér finnst vera gott að geta lifað í svona verkum,“ segir tónskáldið. Allsherjargoðinn.
„Ég hef ákveðna trú á endurholdgun. Ég er líka mjög hrifinn af þeirri hugmynd að menn lifi áfram í verkum sínum og þar getur maður nálgast lofgjörð eftirlifanda og þakkað fyrir lífshlaup og lífsverk sem hefur verið gert af góðum hug.“
Hilmar Örn segir að margar handavistir séu í bókmenntum ásatrúarmanna og að úr miklu sé að velja.
„Fólk getur dáið inn í fjall eins og fjallað er um í mörgum sögum. Eitt dæmi er Kráku-Hreiðar Ófeigsson sem kaus að deyja inn í Mælifell og þetta er eitt af mörgum dæmum þar sem menn velja sér handanvist í fjalli og eru þar með ættingjum og vinum í eilífum fagnaði. Menn geta dáið inn í steina og setið þar og kveðið eins og Gunnar á Hlíðarenda. Hel er ekki slæmur staður þótt það hafi fengið á sig slæma mynd í gegnum kristni en menn hafa ruglað því saman við „hell“. Egill Skallagrímsson sagði í Sonartorreki að hann muni glaður og með góðum hug heljar bíða. Svo erum við með sal eins og Gimlé þar sem allt góða fólkið fer eins og segir í Völuspá. Sumir trúa því að þeir fari til Valhallar eða húsakynna þess goðmagns sem þeir hafa áhuga á eins og Fensali hjá Frigg og Fólkvangi Freyju. Þá er fjallað um endurholdgun í Helgakviðu Hundingsbana. Stærsta hugmyndin sem endurspeglast í Hávamálum er að fólk lifi áfram í verkum sínum – á góðan eða slæman hátt. Ef menn hafa verið dólgar og lélegir þá eru þeir dæmdir af því fólki sem á eftir þeim kemur. “