Það liggur ekki lengur fyrir hversu margir íbúar Rússlands lifa með HIV. Tölur um dauðsföll tengd HIV eru ekki lengur birtar.

Tvær ríkisstofnanir halda utan um fjölda HIV-smitaðra í landinu. Samkvæmt Rospotrebnadzor voru þeir 1,2 milljónir í lok árs 2024. Heilbrigðisráðuneytið birti hins vegar töluna 863.000, tæplega þriðjungi færri. Þriðja talan kemur frá hagskýrslustofnuninni Rosstat, sem byggir á gögnum frá stofnunum á vegum heilbrigðisyfirvalda, og telur fjöldann vera 928.000.

Einnig er orðið óljóst hversu margir hafa látist af völdum HIV. Frá og með 2025 hættu rússnesk stjórnvöld að birta þessar tölur ásamt flestum öðrum lýðfræðigögnum. Gögn um ný smit, sem nú eru aðeins birt árlega en ekki mánaðarlega, eru einnig erfiðara að nálgast.

Erlendir ríkisborgarar greinast sjaldnar með HIV en Rússar

Rússland er, líkt og Egyptaland, Sýrland og Írak, meðal fárra ríkja sem vísa útlendingum með HIV úr landi. Erlendir ríkisborgarar þurfa að gangast undir HIV-próf ef þeir ætla að dvelja lengur en 90 daga, vinna í landinu, fá dvalarleyfi eða ef þeir eru flóttamenn eða sækja um slíka stöðu.

Árið 2024 tóku stjórnvöld 3,2 milljón blóðsýna frá útlendingum. Af þeim reyndust 88 af hverjum 100.000 jákvæð. Hjá rússneskum ríkisborgurum var tíðnin 139 af hverjum 100.000. Þessi samanburður segir þó ekki alla söguna: nánast allir erlendir einstaklingar í langtímadvöl þurfa að gangast undir prófið, en aðeins 37% Rússa gera það. Þar að auki koma flest sýni Rússa úr afmörkuðum hópum, svo sem frá fólki með einkenni, frá barnshafandi konum og þeim sem fara sjálfviljugir í próf.

Samkvæmt opinberum tölum smitast flestir í Rússlandi með gagnkynhneigðu kynlífi

Prófanir meðal viðkvæmra hópa, t.d. samkynhneigðra karla, kynlífsverkafólks og fólks sem sprautar sig, hafa minnkað verulega. Þessir hópar eru aðeins 2% þeirra sem eru prófaðir, þrátt fyrir miklu hærri tíðni smita. Árið 2023 voru 20.807 af hverjum 100.000 samkynhneigðum körlum sem prófaðir voru greindir með HIV. Til samanburðar var tíðnin 138 af hverjum 100.000 hjá fólki sem var prófað við almenna heilbrigðisþjónustu, t.d. á sjúkrahúsum.

Opinberar tölur segja að 81% smita í Rússlandi berist með gagnkynhneigðu kynlífi, 4% með samkynhneigðu kynlífi og 14% vegna sprautunotkunar. Í Evrópusambandinu er hlutfallið nær jafnt milli gagnkynhneigðra og samkynhneigðra smita (46% og 47%).

Rannsókn To Be Precise telur þessa skekkju skýrast m.a. af:

• miklu lægri útbreiðsla HIV í ESB-ríkjum, þar sem faraldurinn er fyrst og fremst bundinn við viðkvæma hópa,
  
• að opinber forvarnarstarfsemi í Evrópu beinist markvisst að þessum hópum,
  
• að tilkynningar um smitleiðir í Rússlandi séu mögulega vanmetnar vegna skorts á prófunum í áhættuhópum og vegna félagslegrar fordóma sem letja fólk til að segja frá raunverulegri smitleið.
  

Vologda á meðal svæða með flest HIV-smitaðar barnshafandi konur

Til að meta útbreiðslu HIV í rússneskum héruðum skoðaði To Be Precise ýmsar vísitölur, svo sem hlutfall smitaðra barnshafandi kvenna og hlutdeild HIV-smitaðra í lyfjameðferð. Alvarlegast er ástandið í þessum svæðum:

• Kemerovo
  
• Tomsk
  
• Tsjeljabinsk
  
• Altai
  
• Krasnójarsk
  
• Leníngradshéraði
  
• Komi-lýðveldið
  
• Irkutsk
  
• Perm
  
• Tsjukotka sjálfstjórnarsvæðið
  

Allar barnshafandi konur í Rússlandi eru hvattar til að fara í HIV-próf, og því gefa þessar tölur mikilvæga vísbendingu. „Ef meira en 1% barnshafandi kvenna eru smitaðar þrjú ár í röð hefur faraldurinn dreifst út fyrir viðkvæma hópa,“ segja höfundar rannsóknarinnar. Meðaltalið á landsvísu er 0,6%, en í 14 héruðum fer það yfir 1%, og 11 þeirra hafa séð slíkar tölur árum saman.

Vologda-hérað, þar sem ríkisstjórinn Roman Filimonov hefur barist gegn fóstureyðingum og kynnt svæðið sem „íhaldssamt fyrirmyndarsamfélag“, sýnir þvert á móti ört versnandi stöðu. Þar hefur hlutfall HIV-smitaðra barnshafandi kvenna hækkað úr 0,17% árið 2022 í 1% árið 2023 og 2% árið 2024.